www.nicnieumiem.fora.pl

Nieuk

2012-06-07
1
UKŁAD ODDECHOWY
(apparatus respiratorius)
Lab_7
Podział i rola u. oddechowego
• Część przewodząca,
• Część oddechowa.
• Do części przewodzącej powietrze należą:
• jamy nosowe, zatoki przynosowe, gardło, krtań, tchawica oraz drzewo oskrzelowe
(oskrzela i oskrzeliki). Tu dokonuje się oczyszczanie i klimatyzacja powietrza przed
dojściem do części oddechowej. Bogato unaczyniona, pofałdowana, wilgotna,
pokryta śluzem i migawkami błona śluzowa dróg oddechowych sprawia, że do
pęcherzyków płucnych dociera powietrze już ogrzane, nasycone parą wodną i
pozbawione pyłu.
• W skład części oddechowej wchodzą:
• oskrzeliki oddechowe, przewody pęcherzykowe i pęcherzyki płucne, których
główną funkcją jest wymiana gazowa. Polega ona na dostarczeniu tlenu do
krwiobiegu i usunięciu dwutlenku węgla.
• Układ oddechowy odgrywa także rolę w odbieraniu wrażeń węchowych i
tworzeniu mowy.
• W laryngologii część przewodzącą układu oddechowego dzieli się na górne i dolne
drogi oddechowe. Do górnych dróg oddechowych należą: jama nosowa, jama
ustna i gardło, a do dolnych dróg oddechowych: krtań, tchawica i drzewo
oskrzelowe.
2012-06-07
2
Przekrój głowy psa w płaszczyźnie strzałkowej;
1 - nozdrze przednie prawe, usunięto przegrodę nosa
2 - małżowina nosowa dobrzuszna,
3 - małżowina nosowa dogrzbietowa,
4 - małżowiny sitowe,
5 - zatoka czołowa,
6 - podniebienie twarde,
7 - lemiesz (przecięty),
8 - język,
8‘ – cieśń gardzieli,
9 – podniebienie miękkie (żagielek
podniebienny)
9‘- część nosowa gardła,
10 - nagłośnia,
11 - trzon k. gnykowej,
12 - tchawica,
13 - przełyk.
NOS zewnętrzny (nasus externus)
• U człowieka:
• zbudowany jest z kości nosowych, wyrostków czołowych szczęki oraz z chrząstek nosowych.
• Część nosa, sąsiadująca z czołem i odgraniczona zwykle od niego lekkim wgłębieniem, nosi
nazwę nasady nosa ,
• Ściany boczne nosa schodzą się na grzbiecie nosa którego przednie zakończenie stanowi
koniec nosa.
• Dolny odcinek bocznej ściany nosa jest ruchomy i nazywa się skrzydłem nosa.
• Na dolnej powierzchni, czyli na podstawie nosa, znajdują się dwa otwory, zwane nozdrzami
przednimi.
• Nos zewnętrzny w formie tak wyrazistej jak u ludzi może być trudny do wyróżnienia u
zwierząt domowych, u których jest on zespolony z wargą górną.
• Kształt, rozmiar, orientacja nozdrzy przednich oraz charakter otaczającej je skóry są
gatunkowo zmienne (u mięsożernych i u małych przeżuwaczy przyjmuje nazwę płytki
nosowej, u bydła płytki nosowo-wargowej lub płytki ryjowej u świń).
• Płytka nosowa może być rozdzielona przez położoną w płaszczyźnie pośrodkowej rynienkę
wargową.
• U bydła, świń oraz psów okolica nozdrzy przednich jest wilgotna. W przypadku dwóch
pierwszych spośród wyżej wymienionych gatunków nawilżanie realizują skupiska gruczołów
skóry natomiast u psa jest wynikiem wypływu wydzieliny gruczołów błony śluzowej nosa.
2012-06-07
3
Chrząstki nosowe
• U człowieka:
• Do chrząstek nosowych zalicza się nieparzystą chrząstkę przegrody nosa oraz parzyste
chrząstki nosa boczne, chrząstki skrzydłowe większe, chrząstki skrzydłowe mniejsze i
chrząstki nosowe dodatkowe.
• U zwierząt domowych:
• Chrząstki tworzące rusztowanie nosa wykazują zmienność kształtu, wielkości względnej, a
także liczby.
• Przedni brzeg przegrody nosa dzieli przedsionek na prawy i lewy, a u świń zawiera
niewielką k. ryjową (os rostrale). Wolny brzeg przegrody stanowi miejsce przyczepu
chrząstek, które są rusztowaniem górnej i bocznych ścian nozdrzy przednich. Kształt
chrząstek decyduje o formie wspartych na niej nozdrzy.
• Skóra wyściełająca przedsionek nosa spotyka się z błoną śluzową. Miejsce tego spotkania
jest wyraźnie widoczne i stanowi linię, w której otwierają się przewody wyprowadzające
gruczołów surowiczych oraz znajduje się ujście nosowo-łzowe. Stanowi ono zakończenie
przewodu nosowo-łzowego (ductus nasolacrimaljs).
• Kostno-chrząstkowe rusztowanie nosa pokrywa skóra silnie zrośnięta z podłożem na
skrzydłach i na końcu nosa. Mięśnie poprzecznie prążkowane, znajdujące się między skórą
a rusztowaniem kostno-chrząstkowym nosa, zalicza się do grupy mięśni wyrazowych
twarzy.
CZĘŚĆ PRZEWODZĄCA
• Wyróżnia się w niej trzy odcinki różne morfologicznie i
czynnościowo:
– Przedsionek nosa
– Okolica oddechowa
– okolica węchowa, zwana błoną węchową,
• Przedsionek nosa stanowi u człowieka pierwsze 1,5 cm
jamy nosowej. Jest on pokryty skórą, która w początkowym
odcinku zawiera nabłonek wielowarstwowy płaski
rogowaciejący, grube włosy, gruczoły łojowe i potowe. Przy
przejściu w jamę nosową właściwą naskórek staje się
cieńszy, a przydatki skórne stopniowo zanikają.
JAMA NOSOWA
2012-06-07
4
• Okolica oddechowa.
• Błona śluzowa tej okolicy jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym
migawkowym z komórkami kubkowymi (zob. budowa nabłonka dróg
oddechowych przy opisie tchawicy). Błona śluzowa właściwa jest
zbudowana z bardzo dobrze unaczynionej tkanki łącznej luźnej.
• Gęsto rozmieszczone naczynia włosowate leżące tuż pod nabłonkiem, a
także liczne sploty żylne powodują ogrzewanie wdychanego powietrza. W
tym obszarze występuje wiele anastomoz tętniczo-żylnych, które regulują
przepływ krwi przez naczynia.
• Pod nabłonkiem znajdują się także liczne skupiska limfocytów i komórek
plazmatycznych oraz neutrofile, eozynofile i komórki tuczne. Tych
ostatnich jest szczególnie dużo u osób z katarem alergicznym.
• Blaszka właściwa zawiera ponadto liczne, rozgałęzione gruczoły cewkowopęcherzykowe.
Ich wydzielina, zarówno surowicza, jaki śluzowa utrzymuje
w odpowiednim stanie wilgotność i lepkość powierzchni nabłonka.
• Pod błoną śluzową znajduje się silnie unaczyniona błona podśluzowa
zawierająca sploty żylne i nerwowe.
• w ścianie bocznej jamy nosowej właściwej znajdują się trzy małżowiny
nosowe, które zwiększają powierzchnię błony śluzowej.
• W blaszce właściwej małżowin występują sploty żylne (sploty jamiste
małżowin), które są zdolne do nabrzmiewania, co prowadzi do zwężania
przewodów nosowych, np. przy wdychaniu zanieczyszczonego i zimnego
powietrza.
Jama nosowa - okolica oddechowa
(H&E)
do zaznaczenia:
• nabłonek dróg
oddechowych
• blaszka właściwa
błony śluzowej
• błona podśluzowa
• gruczoły cewkowopęcherzykowe
• żyły
2012-06-07
5
Małżowina dolna człowieka nabłonek
oddechowy
• okolica węchowa, zwana błoną węchową,
• o powierzchni ok.6 cm2 (u człowieka)
umiejscowiona jest w górnej części jamy nosowej.
• Ten obszar błony śluzowej spełnia funkcje
receptorowe. okolica węchowa jest wysłana
nabłonkiem zmysłowym zwanym nabłonkiem
węchowym. Nabłonek jest wielorzędowy i
występują w nim następujące rodzaje komórek:
– Komórki węchowe
– Komórki podporowe
– Komórki podstawne
2012-06-07
6
• Komórki węchowe (receptoryczne) - są neuronami
dwubiegunowymi wbudowanymi między komórki podporowe i
podstawne. Komórki węchowe zajmują całą wysokość nabłonka,
mają kształt wrzecionowaty, pęcherzykowate jądro w części
środkowej i typowo wyposażony perikarion.
• od środkowej, poszerzonej części komórki wychodzą dwie wypustki
cytoplazmatyczne: dendryt i akson. Wypustki dendrytyczne
komórek węchowych kierują się ku powierzchni nabłonka, gdzie
tworzą maczugowate uwypuklenia zwane pęcherzykami
węchowymi. Każdy pęcherzyk pokryty jest kilkoma nieruchomymi
rzęskami węchowymi (włoski węchowe). Rzęski leżą na powierzchni
nabłonka w warstwie wydzieliny surowiczo-śluzowej. Pokrywająca
je błona komórkowa zawiera różne receptory odbierające rozmaite
substancje chemiczne znajdujące się we wdychanym powietrzu.
• Niezmielinizowane aksony komórek węchowych przenikają przez
błonę podstawną do błony śluzowej właściwej i łączą się z innymi
takimi aksonami w pęczki nerwowe zwane, nićmi węchowymi.
• Nici węchowe, po uzyskaniu osłonek mielinowych kierują się w
stronę mózgowia przez otwory w blaszce sitowej dochodząc do
opuszki węchowej w mózgu.
• Komórki podporowe to wysokie komórki walcowate. Na
błonie podstawnej spoczywają ich wąskie części, szerokie
zaś dochodzą do powierzchni nabłonka i są pokryte licznymi
mikrokosmkami.
• Jądra komórek podporowych znajdują się blisko
powierzchni.
• W cytoplazmie tych komórek obserwuje się nagromadzenie
ziarenek żółtobrązowego barwnika.
• Komórki podstawne mają kształt stożkowaty występują u
podstawy nabłonka i nie dochodzą do jego powierzchni. Do
tych komórek nalezą jądra leżące najbliżej podstawy.
Komórki podstawne są populacją rezerwową i
regeneracyjną dla komórek podporowych i węchowych.
• Komórki węchowe są więc szczególnym rodzajem
neuronów, który może powstawać w życiu pozapłodowym.
2012-06-07
7
Błona węchowa
Błona śluzowa właściwa jamy nosowej
• zawiera liczne rozgałęzione gruczoły węchowe
cewkowo-pęcherzykowe, zwane gruczołami
Bowmana.
• Wydzielina jest stale produkowana i przewodami
wyprowadzającymi wydostaje się na
powierzchnię nabłonka, gdzie oczyszcza
powierzchnie receptorowe włosków węchowych.
• W wydzielinie gruczołów węchowych
rozpuszczają się wdychane substancje
zapachowe, co umożliwia odbiór wrażeń
węchowych przez receptory węchu.
2012-06-07
8
Okolica węchowa jamy nosowej człowieka
Zmysł powonienia (węchu)
• u ssaków domowych jest znacznie lepiej rozwinięty niż u ludzi.
• Dotyczy to zwłaszcza psów, które potrafią wykrywać niewiarygodnie
niskie stężenia substancji lotnych.
• Kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz innymi zwierzętami
odbywa się głównie dzięki powonieniu. Ta zdolność jest
wykorzystywana u psów używanych do tropienia przestępców,
wykrywania narkotyków i środków wybuchowych oraz u psów i świń
trenowanych do szukania trufli. Matki rozpoznają swoje potomstwo
głównie za pomocą węchu, dzikie zwierzęta znaczą swoje terytorium, a
dzicy roślinożercy wietrzą tropy drapieżników.
• Narząd powonienia (organum olfactus) mieści się w jamie nosowej. U
zwierząt z dobrze rozwiniętym zmysłem węchu nabłonek zmysłowy
zajmuje stosunkowo dużą powierzchnię na ścianie bocznej i
małżowinach sitowych w tylnej części jamy nosowej.
2012-06-07
9
Narząd lemieszowo-nosowy (organum
vomeronasale)
• leży w jamie nosowej i również związany jest z węchem.
• Składa się on z dwóch wąskich, równoległych przewodów zlokalizowanych na podniebieniu twardym po obu
stronach przegrody nosa. Przewody te wspierają się od strony bocznej, dobrzusznej i przyśrodkowej na
cienkiej chrząstce lemieszowo-nosowej (cartilago vomeronasalis) i wysłane są błoną śluzową z nabłonkiem
węchowym. Doogonowo kończą się ślepo, lecz donosowo otwierają się do przewodów siekaczowych, które
u większości ssaków łączą jamę nosową z jamą ustną dzięki otworom w podniebieniu twardym. U konia i
osła brak połączenia z jamą ustną.
• Narząd ten cieszy się dużym zainteresowaniem behawiorystów i fizjologów rozrodu ze względu na jego
wpływ na aktywność seksualną, zwłaszcza na reakcję Flehmena polegającą na pobudzeniu samca
wywołanego zapachem wydzieliny pochwy i moczu samicy będącej w fazie estrus. Jak dotąd nie wyjaśniono,
czy reakcja Flehmena i towarzyszące mu charakterystyczne wyprostowanie głowy ułatwiają dotarcie
feromonów do narządu lemieszowo-nosowego. Doświadczalna blokada przewodów siekaczowych zmienia,
ale nie eliminuje reakcji Flehmena i innych reakcji wywoływanych przez feromony.
• Zadaniem narządu lemieszowego, podobnie jak tradycyjnego nabłonka węchowego, jest odbieranie lotnych
sygnałów chemicznych. Jest on głównym narządem komunikacji chemicznej między zwierzętami, zwłaszcza
feromonów seksualnych i socjalnych. Feromony pobudzają narząd lemieszowy i wywołują w organizmie
automatyczne, niekontrolowane zachowania reprodukcyjne oraz socjalne. Neurony tego narządu są silnie
powiązane z ośrodkami kontrolującymi funkcje zachowań seksualnego i układu rozrodczego. Narząd
lemieszowy jest szczególnie dobrze rozwinięty u ssaków drapieżnych oraz przeżuwaczy.
• Narząd nosowo-lemieszowy człowieka (VNO)
• W latach trzydziestych naszego wieku narząd ten odkryto u człowieka, ale fizjolodzy
potraktowali go jako narząd czynny jedynie w życiu płodowym, ulegający z czasem
uwstecznieniu. Przez długi czas nie udawało się odnaleźć nerwów łączących narząd z
mózgiem. Przyjęto więc, że w wyniku ewolucji, nerwy te okazały się niepotrzebne i uległy
regresji.
• W roku 1991 zauważono, że substancje obecne na skórze aktywują ludzkie VNO w odmienny
dla każdej płci sposób. Wykazano istnienie powiązania między tym narządem a przysadką
mózgową. Stymulacja narządu lotnymi związkami skutkowała zmianami w wydzielaniu
hormonu luteinizującego oraz hormonu dojrzewania pęcherzyków.
• Obecnie wiadomo, iż narząd nosowo-lemieszowy istnieje zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.
Narząd, o wielkości od 0,2 do 2mm złożony jest tubkowatych struktur, które znaleźć można
po obu stronach przegrody nosowej (w zależności od danych literaturowych – wykrywany u
30-100% ludzi).
• Podczas wdychania feromonów stwierdzono u ludzi wyraźną aktywację limbicznych
regionów mózgu - podwzgórza, jądra migdałowatego, hipokampu, przedniego wzgórza,
zakrętu czołowego dolnego - obszarów odmiennych niż w przypadku stymulacji tradycyjnych
receptorów węchowych.
Wydaje się jednakże, iż narząd nosowo-lemieszowy nie jest niezbędny do odbierania
sygnałów chemicznych socjalno-seksualnych, nawet u zwierząt. Co więcej, również VNO
może odbierać sygnały nie będące feromonami.
• MICROSCOPY RESEARCH AND TECHNIQUE 58:228–250 (2002)
2012-06-07
10
Narząd lemieszowonosowy
u różnych
gatunków naczelnych
• nasopalatine duct (NPD)
• medioventral neuroepithelium
(VNNE)
• nonsensory epithelium (NSE)
• E: The VNNE of an adult
Otolemur crassicaudatus.
Note the dense population of
receptor cells (white arrows)
and microvillar apex (small
open arrows).
• L = lumen
• GD = gland duct
• NS = nasal septum;
• VNC = vomeronasal cartilage
The Anatomical Record
Volume 267, Issue 2, pages 166–176, 1 June 2002:
Histological definition of the vomeronasal organ
in humans and chimpanzees, with a comparison
to other primates
Pełna legenda do poprzedniego slajdu
• A: Coronal section showing the vomeronasal duct (open arrow) and (slightly posteriorly on the
other side) the VNO in a neonatal Galago moholi. The section is posterior to the connection of the
vomeronasal duct and the nasopalatine duct (NPD). B: Coronal section of the VNO in Mirza
coquereli (neonate) showing the precocious development of the organ. Note the thicker, medial
sensory epithelium. C: The VNO of an adult Otolemur crassicaudatus, showing the thicker,
medioventral neuroepithelium (VNNE) and thinner, lateral nonsensory epithelium (NSE) and
adjacent VNNs. D: The NSE of an adult Otolemur crassicaudatus. Note the nonciliated, simple
columnar epithelium. E: The VNNE of an adult Otolemur crassicaudatus. Note the dense population
of receptor cells (white arrows) and microvillar apex (small open arrows). F: Coronal section
showing the VNOs of a 1-month-old Saguinus geoffroyi. G: Note that in the magnified view sparse
receptor cells (white arrows) can be seen in the VNO epithelium. H: The VNO of an adult Callithrix
jacchus exhibited a uniform sensory epithelium (white arrows indicate receptor nuclear layer) at
nearly all anteroposterior levels. I: Posteriorly, the VNO of L. rosalia (4-month-old shown)
resembled that of strepsirhines (small arrows indicate medioventral neuroepithelium). J: The VNO
of a juvenile chimpanzee shows the typical enlarged lumen (L = lumen) and abundant
communicating glands (GD = gland duct). K: The region of the gland duct is enlarged to show
certain nonciliated, unidentified cells with round nuclei (small arrows). NS = nasal septum; VNC =
vomeronasal cartilage. Scale bars: A = 300 μm; B, I, J = 150 μm; C = 150 μm; D, E, H, and K = 40 μm;
F = 600 μm; G = 30 μm.
2012-06-07
11
Preparat histologiczny narządu lemieszowonosowego
świni: A - H&E, 70X; B – H&E, 279x
• 1- nabłonek oddechowy wielorzędowy walcowaty orzęsiony,
• 2-warstwa podstawna,
• 3 - komórki podporowe,
• 4- komórki nerwowo-zmysłowe,
• 5- pozostałe komórki nabłonka.
Narząd lemieszowo-nosowy konia:
• A - przekrój w płaszczyźnie poprzecznej;
• B - odruch Flehmena, całkowicie wyciągnięta głowa z towarzyszącym ujawnianiem się niektórych
struktur szyi.
• 1 - chrząstka narządu lemieszowo-nosowego, 2 - przewód narządu lemieszowo-nosowego,
• 3 - bruzda (rynienka) szyjna (jarzmowa).
2012-06-07
12
Budowa anatomiczna jamy nosowej
• Jamę nosową prawą i lewą oddziela przegroda nosa (septum nasi). Przegroda styka się z
dogrzbietową powierzchnią podniebienia twardego, które oddziela jamę ustną od jamy
nosowej.
• Przegroda nosa, która tworzy ścianę przyśrodkową jamy nosowej, składa się z części kostnej,
chrząstkowej utworzonej z chrząstki przegrody nosa oraz z części błoniastej. Część błoniasta
przegrody nosa rozgranicza nozdrza przednie i ze względu na swą ruchomość określana jest
także jako część ruchoma przegrody nosa. Poza tylnym brzegiem części kostnej rozciąga się
czasami ostro zakończony fałd błony śluzowej.
• Boczna ściana jamy nosowej ma rusztowanie kostne.
• występujące na tej ścianie trzy małżowiny nosowe: dolna, środkowa i górna, nad którymi
występuje często mała małżowina nosowa najwyższa, dzielą każdą z części jamy nosowej na
trzy przewody nosowe: dolny, środkowy i górny
• Ponieważ przyśrodkowe krawędzie małżowin nie łączą się z przegrodą nosa, między nimi a
przegrodą wszystkie trzy przewody łączą się w pojedynczy przewód nosowy wspólny. Ku
tyłowi (poza małżowinami) wszystkie przewody zlewają się w przewód nosowo-gardłowy,
który przez nozdrza tylne uchodzi do gardła.
• U człowieka w ścianie przewodu nosowego dolnego, który znajduje się między dnem jamy
nosowej a małżowiną nosową dolną, leży ujście przewodu nosowo –łzowego.
• Na ścianie przewodu nosowego środkowego otwierają się niektóre zatoki przynosowe
(czołowe, szczękowe, niektóre komórki sitowe).
Jama nosowa przekrój strzałkowy
Zatoka klinowa
Zatoka czołowa
Puszka sitowa
Lejek sitowy
Grobla nosa
przedsionek nosa
2012-06-07
13
Małżowiny – zwierzęta domowe
• Uwzględniając ich klasyfikację topograficzną, a nie morfologiczną, można w nich wyróżnić
układ doogonowy, budujący błędnik sitowy, oraz układ donosowy, składający się z dużych
małżowin nosowych - dogrzbietowej, dobrzusznej oraz znacznie mniejszej środkowej.
• Liczne małżowiny sitowe są rozdzielone przez szczelinowate szpary (przewody sitowe), a
ich wzór jest niezwykle skomplikowany u gatunków, u których zmysł powonienia odgrywa
wiodącą rolę.
• Małżowina nosowa dogrzbietowa oraz dobrzuszna modelują przebieg przewodów
nosowych oraz kształt przedniej części jamy nosowej. Są one wytworem delikatnych
blaszek kostnych zwiniętych tutkowato w sposób zróżnicowany, zależny od gatunku i
lokalizacji na terenie jamy nosowej. W części przedniej blaszki kostne nie zawijają się i nie
spotykają ze sobą. Doogonowo zwoje małżowin zawijają się w ten sposób, że małżowina
spotyka się ze sobą lub z boczną ścianą jamy nosowej, zamykając przestrzeń należącą do
systemu zatok przynosowych.
• Małżowiny ograniczają światło jamy nosowej do serii szczelin i przewodów, które w
przekroju poprzecznym przypominają wyglądem literę E - tworzą przewód nosa (nosowy)
dogrzbietowy, środkowy i dobrzuszny
• Wymienione wyżej przestrzenie spotykają się w pobliżu przegrody nosa, tworząc przewód
nosa wspólny.
• Przewód nosa dogrzbietowy prowadzi wdychane powietrze bezpośrednio w kierunku
części węchowej jamy nosowej.
• Przewód nosa środkowy zapewnia łączność jamy nosowej z systemem zatok
przynosowych,
• przewód nosa dobrzuszny i przewód nosa wspólny stanowią drogę prowadzącą powietrze
do części nosowej gardła.
Przekrój głowy konia w płaszczyźnie poprzecznej
na wysokości P4
• 1 - przegroda nosa,
• 2 - małżowina nosowa dogrzbietowa,
• 3 - małżowina nosowa dobrzuszna,
• 4 - przewód nosa wspólny,
• 5 - przewód nosa dogrzbietowy,
• 6 - przewód nosa środkowy,
• 7 - przewód nosa dobrzuszny,
• 8 - sploty żylne błony śluzowej nosa.
2012-06-07
14
Zatoki przynosowe (sinus paranasales)
• są uchyłkami jamy nosowej, które wpuklają się na teren kości czaszki. Proces rozwoju zatok w przeważającej mierze
zachodzi po urodzeniu. Rozdzielenie zewnętrznej i wewnętrznej warstwy kości zmienia morfologię głowy, przy czym
zjawisko to jest szczególnie wyrażone u bydła i świń, u których poszczególne zatoki rozwijają się również dobrzusznie, a
nawet doogonowo w stosunku do jamy czaszkowej.
• zatoki zachowują łączność z jamą nosową, lecz otwory łączące je ze światłem wspomnianej jamy są stosunkowo wąskie,
zapewniając jedynie niewielką wymianę powietrza w ich wnętrzu. Ich szczelinowaty kształt i położenie czynią je
podatnymi na niedrożność, zwłaszcza w sytuacjach, w których błona śluzowa ulega silnemu przekrwieniu lub obrzękowi
zapalnemu.
• Zwierzęta należące do wszystkich gatunków posiadają przestrzenie powietrzne w obszarze kości czołowej i szczękowej.
Są nimi: zatoka czołowa (sinus frontalis) i zatoka szczękowa (sinus maxillaris). Nie komunikują się one ze swoimi
odpowiednikami zlokalizowanymi po stronie przeciwnej.
• Przestrzenie powietrzne k. czołowej zawierają jedną lub więcej jam zlokalizowanych w jej wnętrzu na pograniczu jamy
nosowej i jamy czaszkowej.
• U większości gatunków poszczególne części zatoki czołowej otwierają się oddzielnie do przewodów sitowych.
• U konia zatoka czołowa nawiązuje łączność z jamą nosową przez zatokę szczękową doogonową.
• Przestrzenie powietrzne k. szczękowej zajmują jej doogonowo-boczną część znajdującą się ponad zębami policzkowymi.
U niektórych gatunków występują w niej liczne uchyłki opisywane jako oddzielne zatoki. Kierują się one w stronę
podniebienia twardego, k. klinowej, przyśrodkowego brzegu oczodołu oraz w stronę małżowiny nosowej dobrzusznej.
• Czynność zatok nie została do tej pory w pełni poznana.
• Realizują one pewne funkcje ochronne (mechaniczne i termiczne) w stosunku do oczodołu, jamy nosowej i jamy
czaszkowej, zwiększają obszar czaszki dostępny dla przy czepów mięśniowych bez jednoczesnego nadmiemego wzrostu
masy głowy oraz działają jako specyficzne rezonatory podczas wydawania głosu.
Topografia zatok przynosowych u świni
• 1 - zatoka czołowa donosowa,
• 2 - zatoka czołowa doogonowa,
• 3 - zatoka klinowa,
• 4 - zatoka szczękowa.
2012-06-07
15
CZĘŚĆ PRZEWODZĄCA
• Krtań Łączy gardło z tchawicą. Zrąb krtani utworzony jest przez płytki chrzęstne
połączone ze sobą więzadłami i mięśniami. Występują trzy chrząstki nieparzyste:
• nagłośniowa, tarczowata i pierścieniowata,
• Oraz trzy pary chrząstek: nalewkowate, (rożkowate i klinowate).
• Leżą one bezpośrednio pod blaszką właściwą błony śluzowej.
• Mięśnie krtani są mięśniami szkieletowymi.
• W błonie śluzowej krtani, z wyjątkiem fałdów głosowych, występują dość obficie
gruczoły surowiczo- śluzowe. Błona śluzowa krtani jest wysłana nabłonkiem dróg
oddechowych ze zmienną liczbą komórek kubkowych.
• Jedynie fałdy głosowe i językowe powierzchni nagłośni są okryte nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym.
• Skomplikowana budowa krtani umożliwia regulację przechodzenia pokarmów i płynów
do przełyku, a powietrza do tchawicy.
• Ważną częścią krtani są fałdy głosowe, wewnątrz których występują pęczki włókien
elastycznych tworzących struny głosowe i wiązki mięśni szkieletowych tworzących
mięśnie głosowe.
• Powietrze przechodzące między fałdami głosowymi, których napięcie regulują mięśnie i
struny głosowe, powoduje ich drgania i wytwarzanie dźwięku. Elementy mowy i jej
specyficzny charakter są rezultatem współpracy mięśni gardła, języka, warg i twarzy.
KRTAŃ (larynx)
Krtań - anatomia
• Krtań zajmuje środkowo-przednią część szyi, leżąc poniżej
nasady języka i kości gnykowej i sąsiadując od tyłu z częścią
krtaniową gardła. W pozycji pionowej ciała i w naturalnym
położeniu głowy człowieka, krtań leży mniej więcej na
wysokości czterech dolnych kręgów szyjnych.
• U góry krtań zawieszona jest na kości gnykowej, ku dołowi
przechodzi w tchawicę.
• Rusztowanie krtani stanowią chrząstki. Kształt chrząstek krtani
oraz liczba struktur dodatkowych tego narządu są zmienne
gatunkowo.
• Do głównych chrząstek krtani zalicza się
– trzy chrząstki nieparzyste (tarczowata, pierścieniowata i
nagłośniowa),
– parzyste chrząstki nalewkowate
– oraz kilka chrząstek drobnych.
2012-06-07
16
• Chrząstka nagłośniowa (cartilago epiglotica) (giętka chrząstka sprężysta)
stanowi rusztowanie nagłośni (epiglottis) i jest położona najbardziej
donosowo spośród wszystkich chrząstek krtani.
• Chrząstka tarczowata (cartilago thyroidea) jest największą spośród
chrząstek krtani. Składa się z dwóch, skierowanych bocznie płytek - prawej i
lewej (lamina dextra et sinistra), które stykają się w płaszczyźnie
pośrodkowej na brzusznej powierzchni krtani. U człowieka połączone są ze
sobą w linii pośrodkowej pod kątem rozwartym ku tyłowi, którego wielkość
jest rozmaita u różnych osób i zmienna, zależnie od wieku i płci. Górna
krawędź chrząstki ma w linii pośrodkowej głębokie wcięcie tarczowe górne.
U mężczyzny wcięcie to zaznacza się pod skórą tworząc tzw. wyniosłość
krtaniową.
• Chrząstka pierścieniowata (cartilago circoidea)wyglądem przypomina
pierścień składający się ze skierowanej dogrzbietowo płytki chrząstki
pierścieniowatej oraz położonego dobrzusznie wąskiego łuku chrząstki
pierścieniowatej. Na bocznej powierzchni tej chrząstki znajduje się
powierzchnia stawowa tarczowa dla połączenia z dolnym rogiem chrząstki
tarczowatej. Na górnym brzegu - dwie wypukłe powierzchnie stawowe
nalewkowe dla połączenia z chrząstkami nalewkowatymi.
• Chrząstki nalewkowate (cartilago arytenoidea) cechują się nieregularnym
kształtem. Najlepiej pasuje do nich opis przyrównujący je do piramidy. Na
podstawie chrząstki znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z
chrząstką pierścieniowatą. Od strony doogonowej łączą się więc one
stawowo z donosową krawędzią płytki chrząstki pierścieniowatej.
Rozchodzą się od nich promieniście następujące wyrostki: wyrostek
głosowy, który kieruje się dobrzusznie w stronę światła krtani i stanowi
miejsce przyczepu fałdów głosowych; wyrostek mięśniowy, zwrócony na
stronę boczną, oraz wyrostek rożkowaty, który jest skierowany
dogrzbietowo i przyśrodkowo. Spotykając swój jednoimienny odpowiednik
ze strony przeciwnej bierze on udział w tworzeniu doogonowego brzegu
wejścia do krtani.
• Wśród chrząstek krtani można wyróżnić także chrząstki klinowate jako
wyrostki klinowate (processus cuneiformes). Stanowią one zrąb fałdów
błony śluzowej łączących nagłośnię z chrząstkami nalewkowatymi i nie są
obecne u wszystkich gatunków.
Topografia aparatu gnykowego (kości gnykowej) i
chrząstek krtani konia.
Linią przerywaną oznaczono zarys
żuchwy,
• 1 - chrząstka trąbki słuchowej,
• 2-5 - k. gnykowa,
• 2 - część rylcowata (środkowa),
• 3 - róg językowy (mniejszy),
• 4 - róg krtaniowy (większy),
• 5 - wyrostek językowy,
• 6 - chrząstka nagłośniowa,
• 7 - chrząstka tarczowata,
• 8 - chrząstka nalewkowata,
• 9 - chrząstka pierścieniowata.
2012-06-07
17
Połączenia chrząstek krtani
• U większości ssaków pomiędzy rogami mniejszymi k. gnykowej a
dogrzbietowo-donosową krawędzią chrząstki tarczowatej występują
połączenia maziowe. Po zwalają one na rotację wokół osi
poprzecznej.
• Stawy pomiędzy chrząstką tarczową a chrząstkami nalewkowatymi
również pozwalają na rotację wokół wspólnej osi poprzecznej.
• Trzecia para połączeń stawowych krtani znajduje się pomiędzy
chrząstkami nalewkowatymi oraz chrząstką pierścieniowatą
• Połączenia te są znacznie bardziej złożone i umożliwiają ruchy
zarówno w osi poprzecznej, jak i w płaszczyźnie strzałkowej, a także
ruchy ślizgowe, dzięki którym obie chrząstki nalewkowate mogą
zbliżać się wzajemnie lub oddalać od siebie. Ruch w stawie
pierścienno-nalewkowym jest najważniejszym z czynników
regulujących szerokość szpary głośni.
• Chrząstki krtani są połączone nie tylko stawowo, lecz także za
pośrednictwem różnorodnych więzadeł i błon, które równoważą
pracę mięśni krtani oraz warunkują spoczynkowe ułożenie narządu.
• Nagłośnię z chrząstką tarczowatą oraz chrząstkami nalewkowatymi
łączy system elastycznych błon.
• Za pośrednictwem wspomnianych struktur połączone są także
chrząstki tarczowata i pierścieniowata oraz pierścieniowata z
pierwszym pierścieniem tchawiczym.
• Inne, mniej elastyczne więzadła stanowią zrąb fałdów głosowych
oraz występujących u niektórych gatunków fałdów
przedsionkowych. Fałdy głosowe są rozpięte pomiędzy chrząstkami
nalewkowatymi oraz stanowiącą dno puszki krtaniowej.
Mięśnie krtani
• Mięsień pierścienno-nalewkowy tylny stanowi jedyny
mięsień rozwierający szparę głośni.
• Mięśnie:
pierścienno-nalewkowy
boczny, nalewkowy poprzeczny
i tarczowo-nalewkowy
stanowią grupę mięśni
zwieraczy szpary głośni.
• Mięśnie:
pierścienno-tarczowy i
głosowy zalicza się do
grupy mięśni napinających
wargi głosowe.
2012-06-07
18
Jama krtani
• składa się z:
– przedsionka krtani (od wejścia do krtani do donosowego brzegu chrząstek nalewkowatych i fałdów
głosowych)
– jamy pośredniej krtani (szpara głośni - ograniczona przez zlokalizowane dogrzbietowo chrząstki
nalewkowate oraz położone brzuszno-bocznie fałdy głosowe)
– jamy podgłośniowej (przechodzi płynnie w światło tchawicy)
• Przedsionek krtani łączy się z dolną częścią gardła otworem określanym jako wejście do
krtani.
• Otwór ten znajduje się w tylno-górnej części przedsionka i ograniczony jest:
– u góry i od przodu górnym brzegiem nagłośni,
– z boków dwoma symetrycznymi fałdami błony śluzowej, biegnącymi od nagłośni do wierzchołków
chrząstek nalewkowatych i zwanych fałdami nalewkowo-nagłośniowymi,
– z tyłu i z dołu wcięciem błony śluzowej, określonym jako wcięcie międzynalewkowe, leżące między obiema
chrząstkami nalewkowatymi.
• Przed nagłośnią znajduje się nasada języka.
• Górny brzeg nagłośni wystaje ponad język, a przednią jej powierzchnię łączą z językiem trzy
fałdy błony śluzowej:
– Nieparzysty, leżący w linii pośrodkowej, zwany fałdem językowo-nagłośniowym pośrodkowym ,
– dwa fałdy językowo-nagłośniowe boczne.
• Pomiędzy fałdem językowo-nagłośniowym pośrodkowym a bocznym znajduje się dołek
nagłośniowy.
• Szpara głośni jest węższa niż przedsionek krtani.
• Jej dogrzbietową część ograniczają wyrostki głosowe oraz przylegle części chrząstek
nalewkowatych, dobrzuszną zaś fałdy głosowe.
• Jest to spłaszczona bocznie przestrzeń o diamentowatym lub trójkątnym kształcie. Jej
wymiary zmieniają się w zależności od stanu czynnościowego i czasami może być całkowicie
zamknięta.
• Fałdy głosowe rozpoczynają się na dnie krtani, a następnie biegną w kierunku
dogrzbietowym i nieco doogonowo do swoich przyczepów na wyrostkach głosowych
chrząstek nalewkowatych. Fałd głosowy stanowi wolny brzeg błony śluzowej tzw. wargi
głosowej.
• Zrąb każdej z nich stanowi więzadło głosowe znajdujące się na jego wolnym brzegu oraz
położony bocznie w stosunku do więzadła m. głosowy. Mięsień głosowy jest otoczony
tkanką tłuszczową. Fałdy przedsionkowe, jeśli występują mają
budowę zbliżoną do fałdów głosowych, ale nie stanowią części
szpary głośni.
• Błona śluzowa okrywająca opisane wyżej
struktury ściśle przylega do chrząstek nalewkowatych
oraz wolnych brzegów fałdów przedsionkowych i
głosowych. Poza wymienionymi miejscami jest ona
nieco luźniej związana z podłożem.
• Jama podgłośniowa odznacza się
kilkoma interesującymi cechami. Jej kształt jest
niejako odlewem wewnętrznej
powierzchni chrząstki pierścieniowatej.
Rozmiar tej jamy zmniejsza się
nieznacznie w miejscu, gdzie przechodzi
ona w tchawicę. Błona śluzowa tej części
krtani jest względnie mocno związana z
chrzęstnym podłożem.
2012-06-07
19
Czynność krtani
• Pierwotnie krtań rozwinęła się jako narząd chroniący dolne drogi oddechowe przed zachłystywaniem. Jakkolwiek funkcja
ochronna jest jej pierwotną rolą, to zazwyczaj jako pierwsza na myśl przychodzi czynność głosotwórcza.
• ochrona dolnych dróg oddechowych przed wnikaniem pokarmu i płynów jest realizowana na dwa sposoby:
– Podczas połykania krtań jest przemieszczana donosowo, a nagłośnia pochyla się w stronę doogonową, ustawiając się przeciwnie w stosunku do
korzenia języka. W ten sposób wejście do krtani zostaje częściowo zamknięte przez nagłośnię. Pokarmy stałe są szybko przenoszone ponad
wejściem do krtani przez mięśnie gardła, podczas gdy strumień płynu jest odchylany przez nagłośnię i znajdujący się w jej sąsiedztwie zachyłek
gruszkowaty. Wiadomo, że usunięcie znacznej części nagłośni u człowieka nie zakłóca aktu połykania.
– Drugi, aktywny mechanizm ochrony dolnych dróg oddechowych jest realizowany głębiej w krtani przez głośnię, która zamyka się w wyniku
jednoczesnego przywiedzenia obu fałdów głosowych. Wstrzymanie oddechu w tym samym czasie dodatkowo zmniejsza ryzyko przedostania się
treści pokarmowej do dolnych dróg oddechowych.
• W rzeczywistości niezwykle rzadko treść pokarmowa dostaje się do światła krtani, ale w momencie, w którym do tego dojdzie jej
kontakt z błoną śluzową przedsionka wyzwala odruchowy kaszel.
• Czynność głosotwórcza jest kolejnym ważnym zadaniem krtani. Pomimo niewielkich różnic w budowie krtani dźwięki mowy
ludzkiej są znacznie bardziej złożone niż dźwięki wydawane przez przedstawicieli innych gatunków ssaków. W rzeczywistości
złożony mechanizm działania krtani nie jest niezbędny do tego celu. Przykładem może być chirurgiczne usunięcie narządu
przeprowadzane często w przypadku nowotworów złośliwych krtani. Pacjenci po resekcji krtani mogą nauczyć się
wykorzystywania wyrzutów powietrza z przełyku do emisji głosu, który w takich przypadkach może mieć nienaturalny charakter.
• Także w normalnych warunkach głos ludzki w swojej ostatecznej formie nie jest emitowany bezpośrednio z krtani, lecz podlega
modyfikacji i „zmianie barwy" przez rozmaite komory rezonansowe zlokalizowane na terenie głowy.
• Istnieją pewne kontrowersje na temat sposobu, w jaki dźwięki podstawowe mowy ludzkiej powstają na terenie krtani. Prąd
powietrza podczas przepływu przez szparę głośni wprawia w drgania fałdy głosowe. Tonacja jest regulowana przez grubość,
długość oraz napięcie fałdów głosowych, a jej zmienną skalę determinują zarówno stałe, jak i osobniczo zmienne cechy
morfologii narządu. Napięcie fałdów głosowych lub ich części warunkuje czynność mm. pierścienno-tarczowych, które działają
jako wstępne, proste strojenie, i mm. głosowych, stanowiących precyzyjny, ostateczny mechanizm strojenia głosu. Wiele osób
uważa, że fałdy głosowe mogą drgać w sposób bierny pobudzane przepływem powietrza pomiędzy nimi.
• Alternatywna teoria sugeruje, że mm. głosowe ulegają skurczom i rozkurczom w odpowiednim tempie. Teoria ta jest raczej nie
do obrony, ponieważ wiadomo, ze niektóre tony głosu ludzkiego przekraczają 200 cykli na sekundę, a skurcze stymulowanego m.
głosowego mogą powtarzać się jedynie 67 razy na sekundę.
• Badania elektrofizjologiczne wykazały, że charakterystyczne mruczenie kota jest wynikiem szybkich drgań mięśni krtani oraz
przepony. Mięśnie krtani szybko zwężają i rozszerzają szparę głośni, co wprawia w drgania powietrze znajdujące się w narządzie i
powoduje emisję dźwięku.
CZĘŚĆ PRZEWODZĄCA
• Tchawica jest rurą wzmocnioną 15-20 (człowiek) niepełnymi
pierścieniami chrzęstnymi, dzięki którym światło jej jest stale szerokie i
nie zapada się.
• Tchawicę wyściela nabłonek wielorzędowy walcowaty migawkowy,
leżący na wyjątkowo grubej błonie podstawnej, pod którym znajduje
się blaszka właściwa błony śluzowej. Nabłonek ten nazywa się
nabłonkiem dróg oddechowych i wyściela drogi powietrzne od jam
nosowych po oskrzela.
• W mikroskopie świetlnym w nabłonku wyróżnia się sześć rodzajów
komórek:
– Komórki migawkowe (urzęsione)
– Komórki kubkowe
– Komórki podstawne (niezróżnicowane)
– Komórki szczoteczkowe
– Komórki dokrewne (ziarniste)
– Komórki Langerhansa
TCHAWICA (trachea)
2012-06-07
20
• Komórki migawkowe (urzęsione) są podstawowym najliczniejszym
typem.
• Mają one na wolnej powierzchni kilkaset migawek, których
zsynchronizowany ruch w kierunku gardła przesuwa śluz wiążący
zanieczyszczenia z wdychanego powietrza.
• Mają kształt walcowaty, a ich jądra znajdują się w połowie wysokości
komórek. W strefie ponadjądrowej znajdują się liczne mitochondria
duże lizosomy i dobrze rozwinięty aparat Golgiego.
• Komórki kubkowe są stosunkowo liczne i także zajmują całą szerokość
nabłonka.
• Są odpowiedzialne za wytwarzanie powierzchownej warstwy śluzu. W
wąskiej części podstawnej leży jądro komórkowe, otoczone siateczką
śródplazmatyczną szorstką i licznymi mitochondriami, nad nim dobrze
wykształcony aparat Golgiego.
• Część szczytowa cytoplazmy jest rozszerzona, ponieważ obfituje w
duże, śluzowe ziarna wydzielnicze. Liczba komórek kubkowych wzrasta
w niektórych przewlekłych chorobach układu oddechowego.
• Komórki podstawne (niezróżnicowane) uważa się za macierzyste dla
większości innych typów komórek tego nabłonka.
• Mają kształt piramidalny, spoczywają na błonie podstawnej, nie sięgają
jednak do światła narządu.
• Komórki szczoteczkowe charakteryzują się obecnością licznych
mikrokosmków na wolnej powierzchni i przynajmniej część z nich
uważana jest za komórki czuciowe mające kontakt z aferentnymi
włóknami nerwowymi.
• Spełniają najprawdopodobniej funkcje receptorowe.
• Komórki dokrewne (ziarniste) są niewielkie, leżą przy podstawie
nabłonka, występują w nich liczne ziarnistości o średnicy 100-300
nm, podobne do ziarnistości komórek dokrewnych wydzielających
hormony polipeptydowe i aminy biogenne w innych narządach.
• Hormony komórek ziarnistych (np. bombezyna, serotonina) regulują
czynność wydzielniczą komórek kubkowych i gruczołów błony
śluzowej oraz napięcie błony mięśniowej gładkiej oskrzeli i
oskrzelików.
• należą do komórek neuroendokrynnych
• Skupiska komórek dokrewnych w nabłonku dróg oddechowych
tworzą ciałka neuroepitelialne, znajdujące się głównie w miejscu
rozgałęzień oskrzeli i oskrzelików.
• Komórki Langerhansa należą do komórek prezentujących antygen;
tutaj spotykane są rzadko, najliczniej występują w naskórku (zob.
budowa skóry).
2012-06-07
21
Blaszka właściwa błony śluzowej
tchawicy
• zbudowana jest z tkanki łącznej luźnej zawierającej
dużo włókien sprężystych. Włókna zagęszczają się na
granicy błony śluzowej właściwej i błony podśluzowej,
tworząc blaszkę sprężystą
• Pod błoną podstawną występują liczne naczynia
włosowate ogrzewające wdychane powietrze. W błonie
śluzowej właściwej występują także liczne limfocyty,
komórki plazmatyczne produkujące
immumunoglobuliny (IgA) wydzielane na powierzchni
nabłonka. IgA znajdują się w warstwie śluzowosurowiczej
i chronią miejscowo przed infekcją
drobnoustrojów.
Błona podśluzowa (zwana też błoną
włóknisto-chrzęstną) tchawicy
• bezpośrednio pod blaszką sprężystą znajdują się gruczoły tchawicze
śluzowo-surowicze produkujące głównie płynną wydzielinę surowiczą
wydzielaną na powierzchnię nabłonka. Wydzielina surowicza występuje
pod powierzchnią śluzu i umożliwia sprawne ruchy migawek komórek
nabłonka dróg oddechowych oraz przesuwanie gęstego i lepkiego śluzu.
• W warstwie włóknisto-chrzęstnej występują chrząstki szkliste w kształcie
niepełnych pierścieni. Końce ramion chrząstek tchawiczych połączone są
zbitym więzadłem włóknisto-kolagenowym zawierającym włókna
sprężyste i pęczki komórek mięśniowych gładkich. Komórki te tworzą
mięsień tchawiczy i mogą powodować zwężanie światła tchawicy. Tylna
ściana tchawicy, zwana ścianą błoniastą, reguluje zatem średnicę światła i
zapobiega niepożądanemu poszerzaniu się tchawicy. Pierścienie chrzęstne
połączone są ze sobą więzadłami obrączkowymi utworzonymi z włókien
kolagenowych przechodzących w ochrzęstną.
• Przydanka łącznotkankowa zawierająca skupiska komórek tłuszczowych
łączy tchawicę z sąsiadującymi tkankami i narządami.
2012-06-07
22
Schemat nabłonka wielorzędowego, który wyściela
część przewodzącą układu oddechowego od jam
nosowych po oskrzela
Tchawica człowieka H&E
Większość obrazów histologicznych ze strony:
[link widoczny dla zalogowanych]
Pages/Respiratory/respir.htm
2012-06-07
23
Przekrój poprzeczny tchawicy
człowieka
Tchawica - anatomia
• Tchawica (trachea) oraz oskrzela (bronchi) tworzą system
kanałów przewodzących powietrze pomiędzy krtanią a
znajdującymi się w płucach oskrzelikami (bronchuli).
• Mają one bardzo zbliżoną budowę i wspólnie są
określane jako drzewo oskrzelowe (arbor bronchialis) lub
drzewo tchawiczo-oskrzelowe (arbor
tracheobronchialis).
• Tchawica układa się w dobrzusznej części szyi i następnie
wkracza do śródpiersia przez otwór przedni klatki
piersiowej, aby nad podstawą serca ulec podziałowi na
dwa oskrzela główne (bronchi principales). Miejsce tego
podziału nosi nazwę rozwidlenia tchawicy (bifurcatio
tracheae). Prawe i lewe oskrzele główne rozchodzą się w
kierunku odpowiednich płuc, współtworząc struktury
określane mianem korzenia płuc (radix pulmonis).
• U przeżuwaczy oraz świń występuje oskrzele tchawicze
(bronchus trachealis), które odchodzi od tchawicy
doczaszkowo w stosunku do rozwidlenia. Prowadzi ono
powietrze do płata doczaszkowego płuca prawego.
2012-06-07
24
CZĘŚĆ PRZEWODZĄCA
DRZEWO OSKRZELOWE
• Tchawica dzieli się na dwa oskrzela główne, które rozgałęziając się
tworzą drzewo oskrzelowe stanowiące rusztowanie dla miąższu
płucnego.
• Płuca są zbudowane z płatów, płaty zaś z segmentów, w których
rozróżnia się płaciki płucne.
• Płaciki mają kształt piramidalny i są od siebie oddzielone pasmami
tkanki łącznej, wnikającymi z tkanki podsurowiczej opłucnej.
• oskrzela główne wchodząc do płuc dzielą się na mniejsze oskrzela,
zwane oskrzelami płatowymi, z których dwa wchodzą do płuca
lewego, a trzy do płatów płuca prawego (u człowieka).
• W wyniku podziału każdego z pięciu oskrzeli płatowych powstają
oskrzela segmentowe, które dzielą się na oskrzela międzypłacikowe,
• Dalsze rozgałęzienia drzewa oskrzelowego nazywane są oskrzelikami.
• Rozgałęzienia o średnicy światła 0,5-1,5 mm wchodzą do płacika przez
jego wierzchołek jako oskrzeliki śródpłacikowe.
Schemat drzewa oskrzelowego
Preparat korozyjny drzewa
oskrzelowego: A - kota;
B - cielęcia
2012-06-07
25
Budowa drzewa oskrzelowego
OSKRZELA
• oskrzela główne mają budowę podobną do tchawicy.
• Przy przejściu w oskrzela płatowe zamiast niepełnych pierścieni chrzęstnych
pojawiają się na całym obwodzie płytki chrzęstne o nieregularnym kształcie. Tworzą
one warstwę włóknisto-chrzęstną.
• Nabłonek wyścielający oskrzela jest typowym nabłonkiem dróg oddechowych.
• Blaszka właściwa błony śluzowej jest zbudowana z tkanki łącznej luźnej z licznymi
włóknami sprężystymi, limfocytami (wydzielającymi IgA) i nielicznymi gruczołami
śluzowo-surowiczymi.
• Na granicy blaszki właściwej błony śluzowej i błony podśluzowej oskrzeli znajduje
się blaszka sprężysta zbudowana z włókien elastycznych oraz warstwa mięśni
gładkich, która począwszy od oskrzeli płatowych obejmuje cały obwód oskrzeli.
• Warstwa ta jest utworzona przez dwa pokłady komórek mięśniowych gładkich
ułożonych okrężnie, ale różniących się kierunkiem przebiegu. Nazwano je pęczkiem
skrzyżowanych komórek mięśniowych gładkich (błona Reisessena). Mięśnie te
kurczą się po pobudzeniu przywspółczulnych włókien nerwu błędnego pod
wpływem mediatorów, np. histaminy, serotoniny czy bradykininy i jadów
cholinergicznych oraz substancji drażniących w powietrzu wdychanym. Wymienione
czynniki wywołują także rozszerzanie się naczyń krwionośnych i zwiększają
produkcję śluzu, w konsekwencji zmniejsza się średnica oskrzeli. Taka nasilona
reakcja w niektórych chorobach powoduje duszność zwaną astmą oskrzelową.
2012-06-07
26
Oskrzela c.d.
• W błonie podśluzowej gruczoły oskrzelowe (śluzowo-surowicze) są umiejscowione
pomiędzy płytkami chrzęstnymi i pod nimi. Wydzielina surowicza tych gruczołów
zawiera lizozym i glikoproteiny.
• W przewlekłych zapaleniach oskrzeli część komórek gruczołów surowiczych
przekształca się w komórki śluzowe. Zwiększone wydzielanie śluzu powoduje
unieruchomienie migawek i zahamowanie czynności mechanizmu oczyszczającego
oskrzela.
• Budowa ściany oskrzeli w mniejszych rozgałęzieniach obwodowych stopniowo się
zmienia.
• Nabłonek wielorzędowy migawkowy przechodzi w dwurzędowy, a następnie w
jednowarstwowy walcowaty.
• Blaszka właściwa błony śluzowej staje się cieńsza, zanika też błona podśluzowa;
stopniowo zmniejsza się liczba płytek chrzęstnych i gruczołów oskrzelowych.
• Komórki mięśniowe oraz włókna elastyczne są stałymi elementami w obrębie
drzewa oskrzelowego.
• Pod błoną śluzową oskrzeli występuje w formie grudek lub nacieków tkanka
limfoidalna związana z oskrzelami, tzw. BALT (bronchus – associated lymphoid
tissue). Wchodzi ona w skład MALT (tkanka limfoidalna związana z błonami
śluzowymi).
2012-06-07
27
OSKRZELIKI
• Ściana oskrzelików nie zawiera płytek chrzęstnych ani gruczołów .
• Składa się z nabłonka, blaszki właściwej błony śluzowej, błony Reisessena i włóknistej
przydanki.
• Nabłonek jest początkowo nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym z migawkami i
komórkami kubkowymi, ale w miarę zwężania się światła oskrzelika traci migawki i komórki
kubkowe, a następnie staje się sześcienny.
• W nabłonku oskrzelików pojawia się dodatkowy typ komórek - komórki oskrzelikowe
(Clara). Część szczytowa tych komórek, pozbawiona migawek, uwypukla się kopułowato i
wystaje ponad powierzchnię sąsiadujących komórek z migawkami. Cytoplazma komórek
Clara jest wyposażona w liczne mitochondria i obfitą siateczkę śródplazmatyczną szorstką. W
strefie nadjądrowej znajdują się dobrze rozwinięty aparat Golgiego i małe, elektronowo
gęste ziarnistości, których zawartość wydostaje się na powierzchnię i pokrywa nabłonek
oskrzelików.
• Produkty wydzielnicze tych komórek zawierają białka typowe dla komponenty białkowej
wyściółki pęcherzyków płucnych (zob. surfaktant). Ponadto komórki Clara wydzielają swoiste
białka i gromadzą specyficzne antyproteazy i oksydazy, niezbędne do pełnienia funkcji
ochronnej (np. przed toksynami i karcynogenami).
• Blaszka właściwa błony śluzowej jest bardzo cienka, a w najmniejszych oskrzelikach tworzy ją
tylko blaszka sprężysta.
• Błona Reisessena traci swoją ciągłość i jest poprzeplatana tkanką łączną. Błona ta rozkurcza
się i kurczy podczas oddychania.
• W astmie oskrzelowej skurcz błony zmniejsza światło oskrzelików, podobnie jak w oskrzelach.
Oskrzeliki końcowe
• są końcowym rozgałęzieniem drzewa oskrzelowego
transportującym powietrze bezpośrednio do części
oddechowej.
• Mają nabłonek jednowarstwowy sześcienny i bardzo
liczne komórki Clara.
• Każdy oskrzelik końcowy dzieli się na dwa oskrzeliki
oddechowe.
• oskrzelik końcowy oraz jego odgałęzienia tworzą
gronko płucne otoczone cienką warstwą tkanki łącznej
luźnej z licznymi włóknami sprężystymi.
• Kilkanaście gronek wchodzi w skład płacika płucnego,
stanowiącego jednostkę architektoniczną płuc.
2012-06-07
28
CZĘŚĆ ODDECHOWA
OSKRZELIKI ODDECHOWE
• Mają ścianę utworzoną z nabłonka jednowarstwowego
sześciennego z komórkami Clara oraz z pęcherzyków
płucnych.
• W ścianach każdego kolejnego rozgałęzienia znajduje
się coraz więcej pęcherzyków płucnych.
• Oskrzeliki oddechowe przechodzą w przewody
pęcherzykowe.
• Każdy przewód pęcherzykowy kończy się lejkiem
płucnym.
• Ślepe rozszerzenia przewodów pęcherzykowych (dwa
lub trzy) zbudowane wyłącznie z pęcherzyków płucnych
nazywa się woreczkami pęcherzykowymi.
Schemat budowy części oddechowej
2012-06-07
29
CZĘŚĆ ODDECHOWA
PĘCHERZYKI PŁUCNE
• Rola pęcherzyków płucnych polega na wymianie tlenu i dwutlenku
węgla między powietrzem a krwią. Wymiana ta zachodzi dzięki
zespołowi elementów tworzących barierę powietrze-krew w
płucach człowieka o łącznej powierzchni 70-90 m2.
• Poszczególne pęcherzyki płucne oddzielone są od siebie
przegrodami międzypęcherzykowymi (ich zrąb zbudowany jest z
tkanki łącznej luźnej z fibroblastami oraz makrofagami leżącymi wśród sieci
włókien kolagenowych i sprężystych. Te ostatnie, odpowiedzialne za
sprężystość płuc, wnikają tu z oskrzelików)
• W zrębie łącznotkankowym występują bardzo liczne naczynia
włosowate układające się najczęściej pod nabłonkiem pęcherzyków.
• Pęcherzyki płucne kontaktują się ze sobą otworkami zwanymi
porami międzypęcherzykowymi (Kohna).
• Światło pęcherzyków wyściela nabłonek zbudowany z trzech
rodzajów komórek -pneumocytów leżących na błonie podstawnej.
Schemat budowy pęcherzyków
płucnych (mikroskop elektronowy)
2012-06-07
30
Pneumocyty
• Pneumocyty typu I (komórki płaskie) wyścielają ok. 90% powierzchni wewnętrznej pęcherzyków
płucnych i stanowią ok.40% składu komórkowego.
• Charakteryzują się silnie spłaszczoną cytoplazmą, podobnie jak komórki śródbłonka naczyń. Uwypukla
się jedynie okolica zawierająca płaskie jądro i skupione organelle komórkowe.
• Głównym zadaniem pneumocytów typu I jest umożliwienie szybkiego transportu gazów przez płaskie
części cytopIazmy.
• Pneumocyty typu II (komórki ziarniste, przegrodowe lub duże) stanowią 60% komórek pęcherzyków. Są
zaokrąglone, mają kuliste i silnie zabarwione jądra, a w cytoplazmie obserwuje się liczne mitochondria,
dobrze rozwiniętą siateczkę śródplazmatyczną szorstką, a także gładką. Ciałka blaszkowate, będące dla
tych komórek swoistymi ziarnami wydzielniczymi, są wypełnione koncentrycznymi układami gęstych
elektronowo blaszek fosfolipidowo-białkowych.
• Produkty wydzielnicze komórek ziarnistych są uwalniane z ciałek blaszkowatych w wyniku egzocytozy
przez pokrytą mikrokosmkami powierzchnię komórek. Wydzielina ta pokrywa cienką warstwą nabłonek
pęcherzykowy. Składa się z dwóch warstw:
– Pierwsza - hydrofilna (hipofaza) - składa się z białek oraz glikozaminoglikanów i pokrywa bezpośrednio
pneumocyty,
– druga - hydrofobowa - jest utworzona z fosfolipidów (głównie fosfatydylocholiny).
• Fosfolipidy wyściółki pęcherzykowej tworzą na kontaktującej się z powietrzem powierzchni pęcherzyków
bardzo cienką warstewkę; jest to czynnik aktywny powierzchniowo, zwany inaczej surfaktantem:
– stabilizuje on strukturę pęcherzyków, zapobiega ich zapadaniu się podczas wydechu i ułatwia ich rozszerzanie w
czasie wdechu,
– ma również pewne znaczenie ochronne przed infekcją bakteryjną, zabezpiecza przed przesiękiem i pełni rolę
regulatora wilgotności powietrza oddechowego.
Spadek napięcia powierzchniowego wywołany niedoborem surfaktantu powoduje niedodmę, czyli zapadanie się
pęcherzyków płucnych, powodując uszkodzenie pneumocytów typu I i upośledzając wymianę gazową.
2012-06-07
31
• Pneumocyty typu III (komórki pęcherzykowe szczoteczkowe)
występują rzadko.
• Pełnią one funkcję chemoreceptorów, a budową
przypominają komórki szczoteczkowe nabłonka dróg
oddechowych.
• Ponadto w pęcherzykach płucnych występują makrofagi
płucne (fagocyty pęcherzykowe) pochodzące ze szpiku
kostnego. Spotyka się je w przegrodach
międzypęcherzykowych (makrofagi śródmiąższowe),
wewnątrz nabłonka płucnego bądź na jego powierzchni
(makrofagi pęcherzykowe)
• Komórki te fagocytują ciała obce oraz indukują odpowiedź
immunologiczną typu komórkowego w płucach. Makrofagi
pęcherzykowe często opuszczają pęcherzyki płucne wędrując
do oskrzelików, skąd wraz ze śluzem przesuwają się w
kierunku gardła. Makrofagi te fagocytują także nadmiar
surfaktantu stale produkowanego przez pneumocyty typu II.
bariera powietrze-krew
• Między krwią w naczyniu włosowatym a powietrzem w
pęcherzykach płucnych występuje bariera powietrze-krew.
• od wnętrza pęcherzyka warstwami bariery są:
– surfaktant,
– wypustka cytoplazmy pneumocytu typu I,
– błona podstawna nabłonka pęcherzyka,
– błona podstawna śródbłonka naczynia włosowatego
– wypustka cytoplazmy komórki śródbłonka.
• W przewlekłych stanach obrzękowych płuc między dwiema błonami
podstawnymi pojawiają się depozyty włóknika, fibroblasty i włókna
kolagenowe. W ten sposób dochodzi do zwłóknienia przegród,
utrudniającego dyfuzję gazów i prowadzącego do niewydolności
oddechowej.
2012-06-07
32
Schemat bariery powietrze-krew
Płuca (pulmones) – budowa
anatomiczna na przykładzie człowieka
• Na każdym płucu wyróżnić można podstawę, szczyt, wypukłą powierzchnię
zwróconą do żeber, czyli powierzchnię żebrową i wklęsłą powierzchnię
przyśrodkową.
• Powierzchnię żebrową oddziela od powierzchni przyśrodkowej ostry brzeg przedni.
• Z tyłu obie te powierzchnie płuca przechodzą w siebie brzegiem łagodnie
zaokrąglonym, tworzącym tzw. część kręgową powierzchni przyśrodkowej płuca, w
odróżnieniu od odcinka przedniego tej powierzchni, która sąsiaduje ze śródpiersiem
i stąd nosi nazwę części śródpiersiowej.
• Podstawę płuca odgraniczoną od powierzchni żebrowej i przyśrodkowej ostrym
brzegiem dolnym nazywa się powierzchnią przeponową; jest ona odpowiednio
wklęsła do wypukłości przepony.
• Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się wnęka płuca, przez którą wchodzą do
płuca oskrzele, tętnica płucna, tętnice oskrzelowe oraz nerwy, a wychodzą żyły
płucne, żyły oskrzelowe i naczynia chłonne. Między tymi tworami znajdują się węzły
chłonne oskrzelowo-płucne.
• W przednio-dolnej części powierzchni przyśrodkowej płuca znajduje się wklęsłość,
zwana wyciskiem sercowym, która jest znacznie wyraźniejsza na lewym płucu.
• oba płuca podzielone są szczelinami na płaty (Iobi): lewe - na dwa, prawe na trzy.
2012-06-07
33
Płuca człowieka
Szczyt płuca
Szczyt płuca
Oskrzele prawe
Oskrzele lewe
Powierzchnia przeponowa (podstawa płuca)
t. płucna prawa
Brzeg dolny
Brzeg dolny
Powierzchnia przeponowa (podstawa płuca)
t. płucna lewa
Brzeg przedni
żż. płucne prawe
żż. płucne
Wycisk sercowy
2012-06-07
34
OPŁUCNA (pleura)
• Składa się z opłucnej płucnej (opłucnej trzewnej) i opłucnej
ściennej, między którymi znajduje się jama opłucnej.
• opłucna płucna pokrywa płaty płucne, a opłucna ścienna
wyściela klatkę piersiową.
• obie opłucne są zbudowane z tkanki łącznej pokrytej od
strony jamy opłucnej nabłonkiem jednowarstwowym
płaskim (mesothelium, międzybłonek).
• Tkanka łączna opłucnej płucnej zrasta się ściśle z miąższem
płuc i wnika między płaty i płaciki płucne.
• W warunkach fizjologicznych w jamie opłucnej
występuje cienka warstwa płynu surowiczego, który
ułatwia ruchy oddechowe.
• Jeśli do jamy opłucnej dostanie się powietrze (odma
opłucnowa) lub duża ilość płynu (puchlina płucna), może
dojść do duszności wywołanej uciskiem na płuca.
• Przestrzeń ograniczona przez obustronne opłucne
śródpiersiowe, zawarta pomiędzy lewą i prawą jamą
opłucnej, określana jest terminem śródpiersie
(mediastinum).
• Stanowi ono rodzaj dwublaszkowej przegrody
położonej mniej więcej w płaszczyźnie pośrodkowej
jamy klatki piersiowej. Poza innymi narządami znajduje
się tu m. in. serce
ODDYCHANIE
• Oddychanie umożliwiają mięśnie oddechowe,
które zmieniają objętość klatki piersiowej.
• Podczas tych ruchów płuca biernie zmieniają
swoją objętość.
• Duża plastyczność płuc jest możliwa dzięki
zawartości dużej liczby włókien elastycznych,
które występują prawie we wszystkich
strukturach.
• Zanik włókien sprężystych w miąższu płucnym
(np. u ludzi starszych) może powodować pękanie
pęcherzyków i rozwój rozedmy płuc.
2012-06-07
35
UNACZYNIENIE PŁUC
• Wyróżnia się dwa rodzaje unaczynienia: odżywcze i czynnościowe.
• Krew odżywcza pochodzi z tętnic oskrzelowych, które po wejściu do płuc dzielą
się na gałązki. Naczynia włosowate z tych odgałęzień dostarczają krew tętniczą
drzewu oskrzelowemu do poziomu oskrzelików oddechowych.
• Naczynia włosowate łączą się w żyły oskrzelowe, które uchodzą częściowo do żył
płucnych, częściowo do żyły nieparzystej.
• Krew czynnościowa pochodzi z tętnicy płucnej, która po wyjściu z prawej komory
serca oddaje dwie gałęzie doprowadzające krew żylną do obu płuc. Gałęzie te
dzielą się na tętnice biegnące wzdłuż drzewa oskrzelowego.
• W przegrodach międzypęcherzykowych rozgałęziają się one na sieć naczyń
włosowatych oplatających pęcherzyki płucne. W tym momencie krew zostaje
pozbawiona dwutlenku węgla i wzbogacona w tlen.
• Z połączenia naczyń włosowatych powstają żyłki biegnące wzdłuż drzewa
oskrzelowego. Naczynia żylne łączą się z sąsiednimi żyłami tworząc coraz większe
pnie żylne, z których powstają żyły płucne wpadające do lewego przedsionka
serca.
2012-06-07
36
TRANSPORT GAZÓW W PŁUCACH
• Tlen i dwutlenek węgla przenikają przez barierę powietrze-krew
drogą dyfuzji, tzn. w kierunku spadku ciśnienia parcjalnego, czyli
prężności obu gazów.
• Tlen dyfunduje ze światła pęcherzyka do krwi dzięki temu, że jego
ciśnienie parcjalne w powietrzu pęcherzykowym jest wyższe od
prężności tlenu we krwi żylnej opływającej pęcherzyki.
• Tlen rozpuszcza się w osoczu, ale jego większość wiązana jest przez
hemoglobinę, która go rozprowadza po czym organizmie.
• Dwutlenek węgla powstały w tkankach transportowany jest do
płuc głównie w postaci jonu dwuwęglanowego. Anhydraza
węglanowa erytrocytów przekształca w płucach dwuwęglany na
dwutlenek węgla, który przenika do powietrza pęcherzykowego i
zostaje usuwany z powietrzem wydychanym.
UNERWIENIE PŁUC I REGULACJA
ODDYCHANIA
• Płuca unerwiają gałązki nerwu błędnego i pnia
współczulnego. Gałązki te wytwarzają sploty nerwowe
biegnące wzdłuż drzewa oskrzelowego aż do pęcherzyków
płucnych.
• Liczne zakończenia nerwowe (chemo- i mechanoreceptory)
pochodzące od nerwu błędnego przekazują informację do
ośrodka oddechowego w pniu mózgu. Ośrodek oddechowy
integruje impulsy przekazywane z receptorów
obwodowych, regulując liczbę i stopień skurczu mięśni
oddechowych. Szczególnie ważne dla odruchowej regulacji
oddychania są chemoreceptory kłębków szyjnych i
aortalnych, kontrolujące w sposób ciągły prężność gazów
we krwi.