www.nicnieumiem.fora.pl

Nieuk

NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

2
Do narządów płciowych męskich
(organa genitalia masculina)
• Należą:
• produkujące plemniki i hormony parzyste jądra;
• drogi płciowe wyprowadzające składające się z:
– najądrzy,
– nasieniowodów,
– cewki moczowej męskiej.
• gruczoły płciowe dodatkowe.
• Cewka moczowa męska rozpoczynająca się pęcherzem
moczowym jest narządem wyprowadzającym wspólnym
dla moczu i nasienia.
• Kończy ona swój bieg ujściem zewnętrznym cewki
moczowej zlokalizowanym na żołędzi prącia.
• Prącie jest męskim narządem kopulacyjnym, który służy do
zdeponowania nasienia w narządach płciowych żeńskich.
• W skład narządów płciowych męskich wchodzą także
rozwijające się w relacji do prącia i jąder wytwory skóry,
jak napletek i moszna.

Jądro (testis)
• łączy w sobie komponenty gruczołu wydzielania
zewnętrznego i wewnętrznego otoczonego wspólną
osłonką.
• Część wewnątrzwydzielnicza jądra funkcjonuje
prawidłowo w normalnej temperaturze ciała, lecz u
większości ssaków prawidłowy przebieg
spermatogenezy wymaga temperatury o kilka stopni
niższej niż w jamie brzusznej.
• Z tego powodu jądra rozwijające się w jamie brzusznej
w późniejszym okresie migrują przez kanał pachwinowy
do moszny.
• Proces ten nosi nazwę zstępowania jąder.

3
Wielkość i położenie jąder
• Jądra są elipsoidalnymi narządami, których wielkość nie jest
zależna od wielkości ciała danego osobnika.
• Ich położenie także różni się pomiędzy poszczególnymi
gatunkami.
• U przeżuwaczy układają się one pionowo (wymagają długiej,
zwisającej moszny), u koni i psów leżą poziomo, podczas gdy
u świń i kotów zajmują położenie tuż pod odbytem.
• różnice te są mocno skorelowane z położeniem moszny:
• u przeżuwaczy - poniżej doogonowej części brzucha,
• u świń i kotów - w okolicy krocza,
• u koni i psów - w okolicy łonowej, zajmując pozycję
pośrednią w stosunku do opisanej u innych gatunków.
• Każde z jąder jest osobno zawieszone w jamie moszny za
pośrednictwem powrózka nasiennego . Stanowi on
skupisko struktur, wśród których są m.in. nasieniowód,
naczynia i nerwy otoczone przez podwójną warstwę
wpuklającej się razem z nimi otrzewnej.

Moszna jest workowatym
uwypukleniem skóry brzucha
• i towarzyszących powięzi położonym pomiędzy pachwiną a
kroczem.
• Jej obecność jest niezbędna dla prawidłowego dojrzewania męskich
komórek płciowych.
• Ale: prawidłowy przebieg spermatognezy zachodzi u niektórych
ssaków w normalnej temperaturze ciała (są to zwierzęta
skrytojądrowe - jak np. słonie lub syreny). U tych gatunków jądra
pozostają w jamie brzusznej przez całe ich życie.
• U niektórych ssaków z kolei, jak np. gryzonie, owadożerne i
nietoperze, jądra zstępują do moszny w okresie rozrodczym, po
którym powracają na teren jamy brzusznej. Jest to możliwe dzięki
skurczowi m. dźwigacza jąder (m. cremaster) zlokalizowanego w
ścianie worka jądrowego.

4
Budowa jądra
• Zewnętrzna powierzchnia jądra jest gładka dzięki bezpośredniemu pokryciu jej
otrzewną, która tworzy blaszkę trzewną osłonki pochwowej.
• Nie występuje ona jedynie na biegunach jądra oraz na brzegu najądrzowym, gdzie
jądro styka się z najądrzem.
• Wspomniana blaszka okrywa stosunkowo grubą, złożoną z gęstej tkanki łącznej
osłonkę, jaką jest błona biaława.
• Miąższ narządu jest utrzymywany pod pewnym ciśnieniem, które ujawnia się w
postaci jego wywinięcia po przecięciu błony białawej.
• od błony białawej odchodzą łącznotkankowe przegródki jądra - dzielą jego miąższ
na płaciki.
• przegródki nie zawsze są wyraźnie zaznaczone, lecz u zwierząt, u których są dobrze
wykształcone, mogą być widoczne, zbiegając się w charakterystyczną strukturę
określaną terminem śródjądrze
• Może się ono znajdować centralnie w osi długiej jądra lub być przesunięte nieco w
kierunku brzegu najądrzowego.
• Miękki, kremowy lub nieco brązowawy miąższ jądra składa się głównie z plątaniny
cewek nasiennych (nasieniotwórczych) krętych oraz tkanki podporowej
• Tkanka podporowa składa się ze zgrupowań komórek śródmiąższowych (Leydiga)
wspieranych przez delikatną łącznotkankową strukturę, w której znajdują się
drobne naczynia krwionośne oraz chłonne.
• Komórki śródmiąższowe są głównymi producentami steroidowych hormonów
androgennych.

5
Większą część miąższu stanowią cewki
nasienne kręte, w których zachodzi
proces spermatogenezy.

Cewki nasienne
• Każda z cewek nasiennych ma kręty przebieg oraz
przyjmuje postać pętli tak, że oba jej końce otwierają się do
występującej w śródjądrzu sieci jądra utworzonej przez
cewki nasienne proste.
• W cewkach nasiennych można zauważyć dwa typy
komórek:
– komórki podporowe (Sertoliego), których zadaniem jest
wspieranie, a także odżywianie komórek rozrodczych przez
produkcję hormonów i czynników wzrostu
– komórki nabłonka plemnikotwórczego.
• Sieć jądra przechodzi w przewodziki wyprowadzające jądra,
które przebijają błonę białawą i wkraczają na teren głowy
najądrza.

6
Czynność wewnątrzwydzielnicza jądra
• komórki śródmiąższowe - odpowiedzialne za produkcję androgenów
• komórki podporowe - odpowiedzialne za wytwarzanie aktywiny i inhibiny.
• oba typy komórek w normalnych warunkach pozostają pod cyklicznym,
mniejszym lub większym wpływem gonadotropin (LH (h. luteinizujący) i
odpowiednio FSH (h. folikulotropowy)) produkowanych w przysadce.
• aktywina oraz inhibina, czyli hormony, których nazwy jasno wskazują rolę,
jaką odgrywają w syntezie i uwalnianiu FSH przez mechanizmy, które mogą
być realizowane lub sterowane w podwzgórzu.
• Androgeny odgrywają wyraźną miejscową rolę, ale także odpowiadają za
drugorzędowe cechy płciowe, takie jak dojrzewanie gruczołów płciowych
dodatkowych, rozwój układu kostno-mięśniowego u osobników męskich,
wytwory skóry związane z dymorfizmem płciowym, a nawet za zarodkowe
różnicowanie się poszczególnych jąder mózgowia i rdzenia kręgowego.
Częściowo decydują one także o wzorcach zachowań charakterystycznych dla
samców.

7
Najądrze (epididymis)
• jest narządem utworzonym głównie z licznych pętli przewodu najądrza
otoczonego tkanką łączną.
• Lokalizuje się ono wzdłuż jednego z brzegów jądra, przy czym u psa
zajmuje pozycję dogrzbietową, u buhaja doogonowo-przyśrodkową,
rozpościerając się pomiędzy dwoma biegunami narządu.
• Zwyczajowo wyróżnia się w nim trzy zasadnicze części:
– głowę najądrza,
– trzon najądrza
– ogon najądrza.
• Jest to podział umowny, mający również związek z rozwojem, który nie
zawsze koresponduje z podziałem czynnościowym.
• ogon najądrza zwęża się ku końcowi, a wyłaniający się z niego przewód
najądrza przechodzi płynnie w nasieniowód.
• Na przekroju poprzecznym najądrze ma strukturę gąbczastą, ponieważ
silnie zwinięty przewód jest przecięty wielokrotnie.

8
Nasieniowód (ductus deferens)
• opuszczający najądrze początkowo cechuje się krętym przebiegiem. W miarę
oddalania od ogona najądrza i zbliżania do jamy brzusznej staje się on coraz bardziej
prosty
• W swym początkowym odcinku układa się po przyśrodkowej stronie najądrza,
biegnąc w kierunku jego głowy i naczyń, które wraz z nim wchodzą w skład powrózka
nasiennego.
• Poszczególne jego części pozostają w ścisłym sąsiedztwie aż do przejścia przez kanał
pachwinowy (canalis inguinalis), Rozdzielają się one na terenie pierścienia
pochwowego. Nasieniowód zmierza doogonowo i przechodząc poniżej moczowodu
dociera do okolicy dogrzbietowej ściany pęcherza moczowego. Następnie mija
gruczoł krokowy i otwiera się do światła cewki moczowej męskiej w nieznacznej
odległości od jej ujścia wewnętrznego.
• Większa część nasieniowodu posiada ten sam kształt i strukturę. Jego światło jest
raczej wąskie w relacji do grubej warstwy mięśniowej. U większości gatunków tuż
przed ujściem do cewki moczowej, ponad dogrzbietową powierzchnią pęcherza
moczowego nasieniowód tworzy ampułkowate rozszerzenie, które jest określane
mianem bańki nasieniowodu.
• U większości ssaków domowych w pobliżu ujścia nasieniowodów występuje jeden z
gruczołów płciowych dodatkowych. Jest nim gruczoł pęcherzykowy - krótki, wspólny
dla obu struktur przewód jest określany terminem przewodu wytryskowego.

9
osłonka pochwowa oraz powrózek
nasienny
• Osłonka pochwowa
• okrywający jądro wyrostek pochwowy otrzewnej jest wpukleniem błony
surowiczej, które wnika na teren moszny przez kanał pachwinowy.
• Wąska, otaczająca powrózek nasienny część bliższa tego wyrostka tworzy
butelkowate rozszerzenie na terenie moszny, które obejmuje jądro wraz z
najądrzem.
• Blaszka trzewna oraz ścienna osłonki pochwowej są połączone za pośrednictwem
fałdu, który rozciąga się od pierścienia pochwowego w kierunku ogona najądrza.
• Powrózek nasienny
• cechuje się różną długością i kształtem zależnie od położenia oraz przestrzennej
orientacji jądra. U gatunków, u których jądra zajmują pozycję pionową, w okolicy
pachwinowej jest on stosunkowo krótki i krępy. Jego objętość wynika z obecności
w nim t. jądrowej oraz wyraźnie zmodyfikowanych żył.
• Tętnica jądrowa jest odgałęzieniem aorty brzusznej. Część dystalna tętnicy cechuje
się nadzwyczaj krętym przebiegiem.
• żyły jądrowe tworzą niezwykle złożoną sieć określaną jako splot wiciowaty, który
otacza pętle t. jądrowej. W swym końcowym biegu splot formuje pojedynczą ż.
jądrową, która łączy się z ż. główną doogonową.

10

11
Cewka moczowa męska
(urethra masculina)
• ujście wewnętrzne – początek w szyjce pęcherza moczowego,
• ujście zewnętrzne - koniec na żołędzi prącia.
• Ze względu na położenie można ją podzielić na dwie części:
– Część miedniczna cewki moczowej (pars pelvina urethrae),
– Część gąbczasta lub prąciowa (pars spongiosa s. penina).
• Termin ,,gąbczasta” odnosi się do ciała gąbczastego prącia, które
otacza cewkę od momentu jej wyjścia z jamy miednicy. Część
gąbczasta w większości stanowi integralny składnik budowy prącia.
• Część miedniczna z kolei łączy się z nasieniowodami, gruczołami
pęcherzykowymi lub z powstałymi w wyniku fuzji wymienionych
uprzednio struktur przewodami wytryskowymi. Połączenie to
odbywa się w stosunkowo niewielkiej odległości od szyjki pęcherza
moczowego.
• Stąd też zdecydowanie większa część cewki moczowej realizuje
funkcję przewodu wyprowadzającego zarówno mocz, jak i nasienie.

Gruczoły płciowe dodatkowe
(gll. genitales accessoriae)
• Pełen zestaw gruczołów płciowych
dodatkowych zawiera:
– bańki nasieniowodów
– gruczoły pęcherzykowe (gll. vesiculares),
– gruczoł krokowy (prostata)
– gruczoły opuszkowo-cewkowe (gll.
bulbourethrales).
• Nie wszystkie występują u każdego gatunku
ssaków domowych

12
Parzyste gruczoły pęcherzykowe
• Występują u większości zwierząt domowych, z
wyjątkiem psa i kota.
• Są one podobne do gruczołów pęcherzykowych
występujących u człowieka, dlatego zostały nazwane
pęcherzykami nasiennymi (vesiculae seminales).
• Termin ten wydaje się nieodpowiedni dla wszystkich
gatunków zwierząt, ponieważ u większości z nich
gruczoły pęcherzykowe nie mają gładkiej powierzchni,
są pobrużdżone, grubościenne, z raczej wąskim,
rozgałęziającym się światłem.

13
Gruczoł krokowy
• jest obecny u samców wszystkich gatunków zwierząt domowych.
• U niektórych z nich występuje w dwóch formach morfologicznych:
• część rozsiana gruczołu krokowego (pars disseminata prostatae)
składająca się ze skupisk tkanki gruczołowej rozproszonych w ścianie części
miednicznej cewki moczowej.
• część skupiona położona zewnętrznie w stosunku do m. cewkowego i
określana jako trzon gruczołu krokowego (corpus prostatae).
• Wydzielina obu z nich wydostaje się do światła cewki moczowej za
pośrednictwem wielu drobnych przewodzików gruczołu krokowego.
• U małych przeżuwaczy występuje jedynie część rozsiana gruczołu
krokowego, natomiast u koni istnieje jedynie część skupiona.
• U psów i kotów część rozsiana jest niewielka, a skupiona bardzo dobrze
rozwinięta. Posiada ona kulisty kształt, przy czym u psa gruczoł krokowy
obejmuje całą średnicę cewki moczowej. Natomiast u kota nie cały obwód
cewki jest przez niego otoczony.

Parzyste gruczoły opuszkowo-cewkowe
• i połączone z nimi gruczoły cewkowe z nabłonkiem
wydzielniczym układają się dogrzbietowo w stosunku
do cewki moczowej tuż przed jej wyjściem z jamy
miednicy. Występują one niemal u wszystkich
gatunków, z wyjątkiem psa.
• U koni i przeżuwaczy mają one zmienny kształt, u świń
zaś osiągają znaczną masę. U ostatniego z
wymienionych gatunków są nieregularnie
cylindrycznego kształtu i układają się po obu stronach
cewki moczowej.
• Ich wydzielina uchodzi do cewki za pośrednictwem

14
Prącie (penis s. phallus)
Napletek (preputium)
• Prącie jest narządem podwieszonym pod tułowiem i
częściowo położonym pomiędzy udami.
• Przymocowuje się do dna jamy miednicy za pośrednictwem
charakterystycznego dla dużych zwierząt więzadła
podwieszającego prącia. W stanie biernym jego wolny
koniec okryty jest fałdem skóry brzucha - napletkiem.
• Prącie jest narządem utworzonym w głównej mierze przez
trzy kolumny uformowane przez ciała jamiste i ciało
gąbczaste prącia.
• W części doogonowej, która tworzy nasadę lub korzeń
prącia, układają się one niezależnie, aby następnie połączyć
się, formując trzon prącia.

15

• W części bliższej trzonu prącia pomiędzy ciałami jamistymi, obecna
jest łącznotkankowa przegroda prącia, która u większości gatunków
w miarę swojego przebiegu staje się coraz cieńsza i wreszcie zanika
w pobliżu wierzchołka prącia.
• U mięsożernych zaś przegroda prącia jest w pełni wykształcona.
• U wszystkich samców na jej dobrzusznym brzegu występuje bruzda
cewkowa służąca do połączenia z cewką moczową męską otoczoną
ciałem gąbczastym prącia.
• Ciało jamiste prącia nie okrywa jego wierzchołka, który z kolei
powstaje w wyniku ekspansji ciała gąbczastego prącia.
• Ciało gąbczaste ma strukturę znacznie bardziej delikatną niż ciała
jamiste, ponieważ jego zatoki są szersze i rozdzielone przez
zdecydowanie cieńsze przegrody.
• Jego część doczaszkowa okrywająca wierzchołek prącia określana
jest jako żołądź prącia.
• Ujście zewnętrzne cewki moczowej męskiej otoczonej przez ciało
gąbczaste prącia znajduje się na wierzchołku żołędzi prącia, przy
czym u małych przeżuwaczy występuje tu stosunkowo długi, wolno
zwisający wyrostek cewkowy.

16

• Napletek (preputium) jest cylindrycznym fałdem skórnym
składającym się ze stanowiącej kontynuację powłoki wspólnej -
blaszki zewnętrznej oraz okrywającej bezpośrednio żołądź prącia
blaszki wewnętrznej.
• Blaszka wewnętrzna po wywinięciu w głębi jamy napletkowej łączy
się bezpośrednio z żołędzią prącia.
• Skóra blaszki wewnętrznej napletka jest nieowłosiona, lecz zawiera
produkujące mastkę liczne gruczoły napletkowe, a także grudki
chłonne.
• U noworodków żołądź prącia i napletek pozostają złączone, a ich
separacja postępuje stopniowo. Napletek osobników dojrzałych jest
wystarczająco luźny, aby w czasie wzwodu, gdy żołądź prącia jest
wysuwana z jamy napletkowej, móc wywinąć się na zewnętrzną
powierzchnię narządu.
• Prącie pozostaje także w łączności licznymi mięśniami.

17
NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE

Do narządów płciowych żeńskich
zaliczamy:
• jajniki produkujące zarówno komórki płciowe
(gamety), jak i hormony;
• parzyste jajowody wychwytujące komórki
jajowe i transportujące je następnie do
macicy;
• macicę, w której rozwijają się zapłodnione
jaja, a następnie zarodki i płody aż do
momentu ukończenia okresu prenatalnego
rozwoju osobniczego;
• pochwę pełniącą rolę żeńskiego narządu
kopulacyjnego;
• przedsionek pochwy, który stanowi
kontynuację pochwy,
• a także częściowo drogi wyprowadzające
mocz oraz srom

18
Aktywność płciowa samic
• Samice ssaków tolerują samca jedynie w okresie okołoowulacyjnym, czyli w czasie,
który cechuje się różnorodnymi zmianami strukturalnymi, ogólnym pobudzeniem
płciowym oraz behawiorem swoistym dla danego gatunku.
• okres ten w języku potocznym jest określany jako ruja, w medycznym zaś
terminem estrus (oestrus).
• Pojawia się on z różną, charakterystyczną dla poszczególnych gatunków
częstotliwością, pomimo że zwierzęta są eksponowane na różnorodnie
zmodyfikowane warunki środowiskowe.
• U niektórych ssaków wolno żyjących sezon rozrodczy jest ograniczony jedynie do
wybranych pór roku. W tym czasie aktywność płciowa, wraz z towarzyszącymi jej
zmianami strukturalnymi i czynnościowymi, pojawia się jedynie raz:
• u zwierząt monoestralnych,
• może występować kilka razy (zwierzęta sezonowo poliestralne) w ciągu roku.
• zwierzęta poliestralne cykliczność utrzymuje się stale w ciągu całego roku.

Jajnik (ovarium)
• jest narządem parzystym, który realizuje zarówno funkcję gonad,
jak i gruczołów wydzielania wewnętrznego.
• Każdy z nich jest litym narządem elipsoidalnego kształtu.
• Często powierzchnia jajnika ma nieregularny kształt na skutek
obecności uwypuklających się pęcherzyków oraz ciałek żółtych,
które mogą mieć znaczne rozmiary.
• Nieregularność zewnętrznej powierzchni jajnika jest oczywiście
większa u zwierząt wielopłodowych, u których pęcherzyki
dojrzewają grupami.
• Janiki znajdują się w dogrzbietowej części jamy brzusznej
bezpośrednio obok doczaszkowych zakończeń rogów macicy.
• Każdy nich podwieszony jest na krezce jajnika (mesovarium),
stanowiącej doczaszkowy koniec więzadła szerokiego macicy

19
Budowa jajnika
• Przekrój jajnika dojrzałej samicy ujawnia obecność położonej ośrodkowo stosunkowo luźnej
warstwy naczyniowej, czyli, rdzenia jajnika otoczonej warstwą miąższową, określanej także
mianem kory jajnika.
• Kora jajnika jest otoczona bezpośrednio błoną białawą, która z kolei znajduje się tuż pod
otrzewną.
• Powierzchnia jajnika jest wręcz usiana pęcherzykami znajdującymi się w różnych stadiach
rozwoju i regresji.
• Przed owulacją każdy z nich zawiera pojedynczą komórkę jajową określaną też mianem jaja
(ovum),
• Pęcherzyki jajnikowe, które będą dojrzewały w aktualnym cyklu, powiększają się w dość szybkim
tempie. Zjawisko to polega głównie na akumulacji płynu w ich wnętrzu. Dzięki obecności płynnej
zawartości pęcherzyka komórki jajowe podczas owulacji są wypłukiwane z jego światła,
• jama pękniętego pęcherzyka jajnikowego pierwotnie wypełnia się krwią. Wkrótce jednak skrzep
zostaje zastąpiony przez rozrost komórek warstwy ziarnistej, które pierwotnie pokrywają ścianę
pęcherzyka.
• Tworzą one litą strukturę, która w nawiązaniu do jej barwy jest określana mianem ciałka żółtego.
Stanowi ono twór przejściowy, który pojawia się i zanika pomiędzy okresami rujowymi
(zakładając, że nie rozwinęła się ciąża). Pomimo że występują one przejściowo, pełnią niezwykle
ważną funkcję jako źródło progesteronu, podobnie jak dojrzewające pęcherzyki jajnikowe
stanowią źródło estrogenów.
• ostatecznie ciałka Żółte ulegają regresji i są zastępowane przez blizny łącznotkankowe określane
terminem ciałek białawych

20
• Zmiany poziomów estrogenów i progesteronu
determinują zmiany w specyficznych dla
danego gatunku wzorcach zachowań, a także
zmiany w morfologii oraz aktywności
narządów płciowych.

21
Jajowód (tuba uterina, salpinx,
oviductus, fallopian)
• jest parzystym, wąskim, silnie meandrującym
narządem.
• Jego zadaniem jest wychwytywanie komórek
jajowych uwalnianych z pękających
pęcherzyków jajnikowych i ich transport w
kierunku macicy.
• Ponieważ uczestniczy on także w transporcie
plemników w warunkach normalnych
zapłodnienie odbywa się właśnie w jajowodzie.

22
Budowa jajowodu
• Wolny, doczaszkowy koniec jajowodu formuje
cienkościenny lejek jajowodu, który znajduje się w pobliżu
doczaszkowego bieguna jajnika.
• Wolny brzeg lejka jest zaopatrzony w liczne strzępki
jajowodu, które z kolei wchodzą w kontakt z powierzchnią
jajnika, a czasami przylegają do niej ściśle
• Znajdujące się w głębi lejka niewielkie ujście brzuszne
jajowodu prowadzi do wnętrza narządu, które dzieli się na
dwie, mniej więcej równe części.
• Bliższa z nich określana mianem bańki jajowodu poprzedza
znajdującą się dalej szczelinowatą cieśń.
• Cieśń jajowodu łączy się z rogiem macicy przybierając
różnorodne, gatunkowo zmienne formy morfologiczne.

23
• Ściana jajowodu składa się z położonej zewnętrznie
błony surowiczej, środkowej błony mięśniowej oraz
wyściełającej wnętrze narządu błony śluzowej.
• ostatnia z wymienionych warstw jest wzdłużnie
pofałdowana na całej długości narządu: od lejka do
cieśni.
• Błona śluzowa jajowodu tworzy także drugo- i
trzeciorzędowe fałdy, które zwężają światło bańki do
serii rozgałęziających się szczelinowato jam.
• Jajowód jest podwieszony na krezce (mesosalpinx),
która stanowi integralną część podwieszającego
również jajnik więzadła szerokiego macicy.

24
Macica (uterus, metra, hystera)
• w dawnej mowie potocznej określana terminem łono, stanowi
rozszerzoną część dróg płciowych, w której rozwijają się i
dojrzewają zarodki, a następnie płody.
• W macicy zachodzi także fizjologiczna wymiana substancji
pomiędzy krążeniem płodowym i matczynym, a zarodki są
chronione oraz odżywiane, aż do momentu gdy są gotowe do
wydostania się do środowiska zewnętrznego.
• Macica jest tą częścią dróg płciowych, która wykazuje najbardziej
widoczną międzygatunkową zmienność morfologiczną,
nieujawniającą się w swoich najbardziej ekstremalnych formach u
ssaków udomowionych.
• macica dwurożna występuje u wszystkich gatunków zwierząt
domowych. Składa się ona z nieparzystego trzonu, który przedłuża
się w kierunku doczaszkowym w dwa wyraźnie odseparowane rogi
macicy, przechodzące z kolei w jajowody.

25
• U wszystkich zwierząt domowych środkowa część macicy dzieli się na dwa
wyraźnie zróżnicowane segmenty.
• szyjka macicy (cervix uteri) - położona doogonowo, grubościenna
• Jej błona mięśniowa tworzy niezwykle silny zwieracz ograniczający dostęp
do jamy macicy.
• Niewielki fragment szyjki zazwyczaj wpukla się do pochwy, tworząc część
pochwową szyjki.
• Kanał szyjki zaś nawiązuje łączność ze światłem pochwy za pośrednictwem
ujścia zewnętrznego macicy. Jest on ściskany przez skurcz mięśni oraz
często niemal całkowicie zamknięty przez wyściełające jego wnętrze fałdy
błony śluzowej. Kanał szyjki otwiera się do jamy macicy za pośrednictwem
ujścia wewnętrznego macicy
• Trzon macicy (corpus uteri) jest raczej niewielką strukturą, jednak jego
proporcje różnią się znacznie u poszczególnych gatunków. Największe
rozmiary osiąga on u klaczy. U niektórych gatunków pozornie pojedynczą
przestrzeń trzonu częściowo rozdziela przegroda macicy.

• Rogi macicy (cornua uteri) cechują się zróżnicowaną
długością u poszczególnych gatunków zwierząt
• Są one znacznie dłuższe u gatunków wielopłodowych.
• Ich kształt także jest cechą swoistą gatunkowo.
– U przeżuwaczy są one charakterystycznie skręcone,
– u suki proste i rozbieżne,
– u klaczy przypominają płozy sań,
– u lochy z kolei wyglądem przypominają pętle jelita czczego.
• Szyjka leży w jamie miednicy, zajmując położenie
pomiędzy odbytnicą jelitem prostym i pęcherzem
moczowym. Trzon i rogi macicy położone są w jamie
brzusznej powyżej jelita.

26
Ściana macicy składa się z
następujących warstw:
– błony surowiczej (perimetrium),
– błony mięśniowej (myometrium) oraz
– błony śluzowej (endometrium) wyściełającej jamę narządu.
• Błona surowicza otacza narząd przechodząc na jego powierzchnię bezpośrednio z
krezki macicy (mesometrium).
• Błona mięśniowa macicy składa się ze stosunkowo słabej zewnętrznej warstwy
podłużnej i grubszej wewnętrznej warstwy okrężnej.
• Są one rozdzielone przez silnie unaczynioną warstwę tkanki łącznej.
• włókna mięśniowe szyjki macicy, przeplatają się z mocną tkanką łączną, czyniąc z niej
najbardziej oporną na rozciąganie część dróg płciowych żeńskich.
• Błona śluzowa macicy jest stosunkowo gruba. pokryta jest nabłonkiem
jednowarstwowym walcowatym, a na jej powierzchni otwierają się liczne gruczoły
cewkowe. Błona śluzowa szyjki macicy jest modelowana w głównej mierze przez
podłużne i okrężne fałdy, których uwypuklenia wspomagają utrzymanie zamkniętego
światła kanału szyjki.
• Śluz wytwarzany przez gruczoły szyjkowe jest dodatkowym elementem zamykającym
jej kanał przez większą część cyklu płciowego, a także oddzielającym jamę macicy od
pochwy. Połączenie pomiędzy jamą macicy i pochwą pozostaje drożne jedynie w rui
oraz przez krótki czas przed porodem, w trakcie oraz niedługo po jego zakończeniu.

27
Pochwa (vagina, colpos)
• Mimo że pozostała część dróg płciowych żeńskich, w
potocznym rozumieniu określana jest terminem pochwa, to
w rzeczywistości składa się z dwóch odrębnych narządów.
Część doczaszkową stanowi pochwa w ścisłym znaczeniu
tego słowa, czyli narząd kopulacyjny i rodny biegnący od
szyjki macicy do ujścia zewnętrznego cewki moczowej
żeńskiej.
• Częścią doogonową zaś jest przedsionek pochwy
(vestibulum vaginae), który znajduje się pomiędzy ujściem
zewnętrznym cewki moczowej żeńskiej i szparą sromu.
• Pełni on zarówno funkcję dróg płciowych, jak i narządu
wyprowadzającego mocz. Obie części formują zarówno
żeński narząd kopulacyjny, jak i tzw. drogi rodne.

Budowa pochwy
• Pochwa jest względnie długim, cienkościennym narządem rurowym. Jest ona silnie
rozciągliwa zarówno na długość, jak i szerokość.
• Zajmuje położenie środkowe w jamie miednicy pomiędzy położoną dogrzbietowo
odbytnicą i zlokalizowanym dobrzusznie pęcherzem moczowym oraz cewką moczową
żeńską.
• W większej części jest ona położona pozaotrzewnowo.
• Otrzewna pokrywa jedynie niewielki dogrzbietowy i dobrzuszny odcinek ściany pochwy,
a jej zasięg kształtuje się zmiennie w zależności od gatunku.
• Mięśnie pochwy, mimo że słabe, mają podobny układ jak w błonie mięśniowej macicy.
• Błona śluzowa narządu jest wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, który
podlega wpływom hormonalnym w czasie cyklu płciowego.
• obecność gruczołów ogranicza się do doczaszkowej części pochwy, a produkowana
przez nie wydzielina może rozchodzić się znacznie szerzej po powierzchni nabłonka.
• błona śluzowa pochwy jest gładka.
• W nieaktywnym narządzie jego ściany zapadają się w kierunku dośrodkwym, formując
wówczas podłużne i okrężne fałdy, zwane marszczkami pochwowymi.
• Wpuklenie szyjki macicy do światła pochwy redukuje tę jej część, prowadząc do
powstania pierścieniowatej przestrzeni określanej mianem sklepienia lub osklepka
pochwy.

28
• Połączenie pochwy z jej przedsionkiem jest u
zwierząt dziewiczych miejscem występowania
poprzecznego fałdu błony śluzowej określanego
mianem błony dziewiczej (hymen).
• Pomimo że spośród wszystkich samic ssaków
domowych jest ona najlepiej rozwinięta, u
młodych klaczy rzadko jednak bywa wyraźnie
widoczna.
• Struktura ta ulega zniszczeniu w trakcie
pierwszego spółkowania.

Przedsionek pochwy (vestibulum
vaginae)
• jest narządem zdecydowanie krótszym niż pochwa.
• W większej części lub w całości znajduje się doogonowo w stosunku do łuku
kulszowego, co z kolei sprzyja pochyłemu ułożeniu.
• Kieruje się on doogonowo i dobrzusznie w stronę szpary sromu. Stopień
nachylenia tej części dróg płciowych jest zmienny gatunkowo, a nawet osobniczo.
• Ściany przedsionka pochwy są mniej elastyczne niż ściany pochwy i w stanie
spoczynku, zapadając się zmniejszają jego światło do pionowej szpary.
• Cewka moczowa żeńska otwiera się na dobrzusznej ścianie narządu, doogonowo
od widocznej lub niewidocznej błony dziewiczej.
• Bardziej doogonowo w ścianach przedsionka występują ujścia przewodów
wyprowadzających gruczołów przedsionkowych (produkują wydzielinę śluzową).
• Ściana przedsionka jest wyjątkowo dobrze unaczyniona przez bogatą sieć naczyń
żylnych formujących na jego bocznych ścianach strukturę określaną terminem
opuszki przedsionka (bulbus vestibuli). Jest ona homologiem opuszki prącia.

29
Różnice gatunkowe położenia przedsionka
pochwy w stosunku do łuku kulszowego
• A - krowy;
• B - klaczy;
• C - suki.
• 1 - pochwa,
• 2 - pęcherz moczowy,
• 3 - cewka moczowa żeńska,
• 4 - zachyłek podcewkowy,
• 5 - srom.

Macica i otwarta pochwa krowy, widok
od strony dogrzbietowej
• 1 - jajnik,
• 2 – jajowód,
• 3 -szyjka macicy,
• 4- błona dziewicza,
• 5 - przedsionek pochwy,
• 6 - żołądź łechtaczki.

30
• Przedsionek pochwy otwiera się do środowiska zewnętrznego pionową
szparą sromu. Jest ona ograniczona wargami sromu, które łączą się ze
sobą w spoidle dogrzbietowym warg oraz w spoidle dobrzusznym warg
• Poza klaczą, u reszty gatunków zwierząt domowych spoidło dogrzbietowe
jest owalne, podczas gdy dobrzuszne jest zakończone spiczasto i wystaje
ponad otaczającą je skórę.
• Wargi sromu większości gatunków zwierząt domowych stanowią
odpowiednik warg sromowych mniejszych występujących u ludzi.
• Wargi sromu większe zaś nie rozwijają się u zwierząt domowych.
• Łechtaczka (clitoris) jest żeńskim rozwojowym odpowiednikiem prącia i
leży w okolicy spoidła dobrzusznego warg sromu
• Tworzą ją dwie odnogi, trzon oraz żołądź łechtaczki.
• Wymienione części opisowe są podobne do ich znacznie większych
odpowiedników występujących u samców. W warunkach normalnych
widoczna jest jedynie znajdująca się w dole łechtaczki żołądź narządu. Jest
ona częściowo okryta fałdem błony śluzowej, tworzącym napletek
łechtaczki.

Przydatki macicy
• W zależności od źródeł literaturowych tym
terminem określa się albo:
• Jajniki i jajowody
• Jajniki i jajowody w raz z zawieszajacymi je
tkankami
• Struktury miednicy takie jak: więzadło szerokie
macicy z krezką jajnika, krezką jajowodu,
mięśnie, powięzie, naczynia i nerwy.