www.nicnieumiem.fora.pl

Nieuk

JAMA CIAŁA
• Większość narządów kręgowców leży swobodnie
w przestrzeni zwanej jamą ciała.
• Zawiera ona płyn, którego u zwierząt zdrowych
jest bardzo niewiele, gdyż jama ciała jest prawie
całkowicie wypełniona narządami.
• obecność jamy ciała pozwala narządom
wewnętrznym na ruchy konieczne jak dla ich
funkcji, np. skurcze serca, jelit i woreczka
żółciowego, a ponadto umożliwia zmiany we
wzajemnym położeniu w okresie rozwoju
zarodkowego.

2
Jama ciała lancetnika
• Powstaje ona w następujący sposób:
• mezoderma, oddzielająca się ze sklepienia prajelita po bokach struny grzbietowej,
tworzy w przedniej części zarodka dwie wydłużone kieszenie, otwarte ku stronie
brzusznej, łączące się początkowo ze światłem prajelita. Rynny te zamykają się i
rozpadają na pęcherzykowate somity.
• Dalej ku tyłowi ciała somity powstają w sposób od siebie niezależny, z materiału
mezodermalnego. Każdy somit rozpada się na część grzbietową i brzuszną:
– Część grzbietowa, zwana epimerem, dzieli się na :
• dermatom, będący zawiązkiem tkanki łącznej podskórnej,
• sklerotom, z którego rozwinie się tkanka łączna, otaczająca strunę grzbietową, oraz
• miotom, który da początek mięśniom.
– Część brzuszna, zwana mezomerem, wciska się w postaci dwóch listków pomiędzy jelito a
ścianę ciała. Przestrzeń zawarta między listkami sąsiadujących z sobą mezomerów szybko się
łączy, przez co po obu stronach jelita powstają dwie szczeliny - zawiązki jamy ciała.
• Listek mezodermy, przylegający do endodermy jelita, różnicuje się tworząc tkankę
łączną i mięśnie ściany jelita oraz cienką warstwę nabłonka. Warstwa ta to
otrzewna trzewna, peritoneum viscerale.
• Listek mezodermy leżący na ścianie ciała, również wytwarza cienką blaszkę tkanki
łącznej i nabłonek - jest to otrzewna ścienna, peritoneum parietale.
• Obie otrzewne można nazwać błoną surowiczą, serosa.
• Jama ciała jest więc szczeliną, zawartą między listkami otrzewnej.

3
• Stykające się z sobą po stronie grzbietowej i brzusznej jelita zawiązki jamy
ciała tworzą dwie błony, przytwierdzające jelito do ściany tułowia:
– krezka grzbietowa,
– krezka brzuszna,
• krezka grzbietowa lancetnika nie jest kompletna, a krezki brzusznej u
dorosłego zwierzęcia nie ma, przez co tworzy się nieparzysta jama ciała.
• w okolicy gardzieli jama ciała lancetnika zostaje w późniejszym rozwoju
znacznie zredukowana przez wytworzenie się szpar skrzelowych. Pozostają
z niej dwie płaskie kieszenie, mieszczące się między mięśniami ściany ciała,
a jamą okołoskrzelową, ponadto wąska rura otaczająca uchyłek
wątrobowy oraz długa i wąska kieszeń, biegnąca pod endostylem. Do
kieszeni tej otwierają się cienkie kanały jamy ciała, mieszczące się w
pierwotnych przegrodach skrzelowych, a więc w co drugim łuku.

Schematyczny przekrój poprzeczny
przez larwę lancetnika
Cewka nerwowa
Struna grzbietowa
krezka grzbietowa
Otrzewna trzewna
Otrzewna ścienna
jelito
krezka brzuszna

4
Jama ciała kręgowców
• Powstaje ona nieco inaczej, gdyż materiał mezodermalny wciska się
pierwotnie między jelito i ścianę ciała jako jednolita warstwa
komórek która dopiero później grubieje i dzieli się na listek trzewny
i ścienny. W okolicy głowowej kręgowca jama ciała nie powstaje,
chociaż we wczesnym rozwoju tworzą się przejściowo jamy,
związane z zawiązkami mięśni poruszających gałką oczną.
• Tylko po brzusznej stronie gardzieli, gdzie nie sięgają szpary
skrzelowe, wciska się zatoka jamy ciała. opisywano też kanały jamy
ciała w łukach skrzelowych zarodków, zawsze jednak ulegają one
zanikowi.
• U tych kręgowców, których jajo zawiera wiele żółtka i które w
związku z tym mają we wczesnym okresie rozwoju kształt płaskiej
tarczki zarodkowej, listki mezodermy rosną w okolicy tułowiowej na
boki i dopiero po obrośnięciu woreczka żółtkowego dokoła
spotykają się po jego stronie brzusznej.

5
Krezka u kręgowców
• We wczesnym rozwoju kręgowca można się dopatrzyć obu krezek:
grzbietowej i brzusznej. Ta ostatnia jednak znika szybko u większości
gatunków, przez co zawiązki jamy ciała łączą się w jedną przestrzeń.
• Dłuższe odcinki krezki brzusznej zachowują się u ryb dwudysznych, płazów
ogoniastych i u ptaków.
• U wszystkich kręgowców pozostaje niewielki przedni odcinek krezki
brzusznej, w który wrasta zawiązek wątroby. Odcinek ten przekształca się
w więzadło sierpowate wątroby po stronie żołądka zaś tworzy błonę
zwaną siecią mniejszą, omentum minor, oraz więzadło wątrobowodwunastnicze.
Końcowy odcinek krezki brzusznej łączy ostatni odcinek
jelita z pęcherzem moczowym owodniowców.
• Na późniejsze losy jamy ciała wpływają rozmaite okoliczności. Przewód
pokarmowy rozwija się w różny sposób, prócz jelita rozwijają się w niej
różne narządy jak np. serce, śledziona, gonady, wreszcie pojawiają się
przegrody, dzielące jamę ciała na oddzielne komory.

6
Położenie narządów w jamach ciała
• Narządy, mogą być dokoła otoczone otrzewną: narządy
śródotrzewnowe takie jak:
– przewód pokarmowy i jego gruczoły,
– Płuca
– śledziona.
• inne narządy mogą się mieścić między ścianą ciała a
otrzewną, są to narządy pozaotrzewnowe przed
wszystkim:
– nerki i drogi moczowe,
– a także narządy typowo śródotrzewnowe, jak np. przewód
pokarmowy, może na pewnych odcinkach przebiegać
pozaotrzewnowo (początkowe i końcowe odcinki jelita).

Przegroda oddzielająca kranialną część
jamy ciała
• Istnienie przegrody, oddzielającej najbardziej kranialną część jamy
ciała, w której leży serce, jest zjawiskiem powszechnym.
• U niższych kręgowców błona ta nosi nazwę przegrody poprzecznej,
lub przegrody otrzewnowo-osierdziowej:
• Jama otaczająca serce to jama osierdzia, jest ona oddzielona od
pozostałej części jamy ciała u wszystkich kręgowców lecz u larw
minogów, u śluzic, u ryb spodoustych, Iatimerii i u jesiotrów istnieją
otwory w przegrodzie osierdziowo-otrzewnowej.
• Położenie serca w oddzielnej komorze:
– Zmniejsza niebezpieczeństwo przeniesienia się na ten niezmiernie
ważny narząd ewentualnych procesów chorobowych narządów
zawartych w pozostałej jamie ciała,
– przyspiesza też rozkurcz i zwiększa siłę ssącą serca, gdyż jego skurcz

7
Przegrody poprzeczne
jamy ciała
• jb - jama brzuszna
• jc – jama ciała
• jo – jama opłucnej
• oś – jama osierdzia
• pp – przegroda
poprzeczna
• prz - przepona
RYBA
SSAK
PŁAZ

Krezka grzbietowa
• Krezka grzbietowa zachowuje się u śluzic, nie ma jej natomiast u
minogów, u których pozostają z niej tylko ślady dokoła naczyń
krwionośnych. U pozostałych kręgowców rzadko jest całkowita,
częściej zachowuje się w poszczególnych odcinkach.
• Biegną w nich do jelita tętnice, żyły, naszynia limfatyczne i nerwy.
• Stosownie do nazw odcinków przewodu pokarmowego tworzy się
nazwy poszczególnych odcinków krezki:
– krezka żołądka to mesogastrium,
– Krezka jelita cienkiego to mesenterium sensu stricto, a
– krezka jelita grubego to mesocolon
• U ssaków krezka żołądka tworzy wielki fałd, okrywający od strony
brzusznej narządy wewnętrzne, nazywany siecią większą, omentum
majus. W sieci tej zwykle osadza się tłuszcz, pełniący funkcję
termicznego i mechanicznego izolatora, chroniącego delikatne
narządy jamy brzusznej.

8
Krezki innych narządów
• Fałdy otrzewnej, łączące inne narządy wewnętrzne ze
ścianą ciała, noszą nazwy utworzone w sposób
analogiczny do krezki jelita. Serce zarodka łączy więc ze
ścianą jamy osierdzia mesocardium, krezki jąder to
mesorchia, a krezki jajników - mesovaria, wreszcie
krezki jajowodów to mesosalpinges.
• Trzeba zaznaczyć, że mechanizm powstania krezek jest
rozmaity. Jelito pojawia się u zarodka wcześniej od
krezek i tworzącej je mezodermy. Krezki serca tworzą
się równocześnie z tym narządem, natomiast pozostałe
narządy wciskają się w głąb już istniejącej jamy ciała,
stąd ich krezki są fałdami otrzewnej ściennej.

Płuca a jama ciała
• Pojawiające się u ryb dwudysznych i płazów płuca wsuwają
się do jamy ciała od strony gardzieli. Są one pokryte listkiem
opłucnej płucnej, pleura pulmonalis i przytwierdzone przez
jej fałd do ściany ciała od strony grzbietowej.
• Połączenie to zachowuje się na dość znacznym odcinku u
płazów ogoniastych, znika natomiast u płazów
bezogonowych, których płuca leżą swobodnie w jamie ciała,
nazwanej tu jamą płucnowo-otrzewnową, przytwierdzone
tylko przez swe połączenie z krtanią.
• Serce czworonogów leży dalej od głowy niż serce ryb, a w
stosunku do płuc ma położenie wentralne. Worek osierdzia
leży więc między płucami i po ich stronie brzusznej.

9
Klatka piersiowa
• U wielu gadów np. u węży, waranów i niektórych żółwi,
płuco na większej lub mniejszej powierzchni zrasta się ze
ścianami tułowia, brak więc w tych okolicach jamy ciała.
• u krokodyli, jako u jedynych wśród gadów, jama brzuszna
zostaje zupełnie oddzielona od jamy otaczającej płuca,
ponieważ wątroba i Żołądek zrastają się z sobą i ze ścianami
tułowia.
• Tworzy się w ten sposób przepona, diaphragma,
zbudowana z tkanki łącznej.
• Dzięki obecności przepony tworzy się klatka piersiowa,
której wahania ciśnienia, powodowane ruchami żeber, nie
przenoszą się na narządy jamy brzusznej. Usprawnia to
mechanizm oddechowy.

Ptaki – podział jamy ciała
• Proces podziału jamy ciała na komory drogą łączenia narządów przez
łącznotkankowe błony poszedł najdalej u ptaków, co jest zapewne
związane ze sposobem oddychania tych zwierząt i z obecnością worków
powietrznych w jamie ciała.
• Płuca ptaków są przyrośnięte do ściany tułowia, brak więc tutaj jamy
opłucnej.
• Oprócz worka osierdzia oraz dużych odcinków krezek jelita, grzbietowej i brzusznej, w jamie ciała ptaków występują ponadto dalsze błony.
– Przegroda pozioma leży po brzusznej stronie płuc.
– Przegroda skośna zrasta się z poziomą i z krezką grzbietową jelita po stronie
dorsalnej, a po stronie brzusznej dosięga okolicy kaudalnej krawędzi mostka.
– Przegroda pozawątrobowa dzieli jamę ciała na odcinek przedni, zawierający
wątrobę oraz odcinek tylny.
– Więzadło poziome wątroby dzieli wyżej wspomniany odcinek tylny jamy ciała
na 2 części: grzbietową i brzuszną

10
Jama ciała ssaków
• Jamę ciała ssaków dzieli silna przepona
mięśniowa na klatkę piersiową, thorax, i na
brzuch, abdomen,
• W klatce piersiowej znajduje się jama
osierdzia i jama opłucnej,
• Jamy, otaczające prawe i lewe płuco, nie są
identyczne, gdyż serce nie leży dokładnie na
środkowej linii ciała.
• Między jamami opłucnej - śródpiersie,
mediastinum,
• U niektórych ssaków np. u psa jamy opłucnej
komunikują ze sobą.
• Błona, wyścielająca ścianę jamy opłucnej:
opłucna ścienna pleura parietalis.

Przepona
• Przepona ssaków leży skośnie, przytwierdzona po stronie brzusznej
tułowia bliżej głowy, po stronie grzbietowej leży dalej ku tyłowi.
• Wyjątkowo u wielorybów przepona rozpościera się w płaszczyźnie
frontalnej.
• Przepona ssaków nie jest zdaje się homologiczna z przeponami
gadów i ptaków, chociaż jej pochodzenie nie jest wyjaśnione.
• U zarodka przepona rozwija się w sposób bardzo złożony przez
połączenie kilku odrębnych zawiązków.
• Mięśnie przepony są obsługiwane przez gałęzie segmentalnych
nerwów trzeciego i czwartego. które opuszczają rdzeń na odcinku
szyjnym. Ruchy przepony wywołują zmiany objętości klatki
piersiowej i są dla oddychania ssaków ważniejsze od ruchów żeber.
zapewne wahadłowe ruchy trzewi do przodu i do tyłu, wywołane
skurczami przepony są ekonomiczniejsze od dźwigania i opuszczania
ścian klatki piersiowej przez mięśnie międzyżebrowe.

11
• Jama ciała samców większości ssaków tworzy
parzysty uchyłek, wnikający do moszny. W
uchyłku tym leżą samcze gruczoły rozrodcze.